مقدمه
در عرصه سیاست خارجی و روابط بین الملل اینگونه گفته می شود که هیچ پیمان و
اتحادی همیشگی نیست . دوستی ها همواره تابعی از منافع ملی هستند و حتی نزدیک ترین
دوستان ممکن است زمانی در آینده به دشمن یکدیگر تبدیل شوند . تنها منافع ملی است
که می تواند مشخص سازد حد دوستی و روابط تا کجا تداوم یابد . خود منافع ملی نیز ب ه
واسطة آنکه خصلتی سیال و پویا دارد ، همواره تحت تأثیر متغیرهایی همچون نظام
بین الملل و شرایط داخلی قرار دارد . روابط ایالات متحده و روسیه نیز از این اصل مستثنی
نیست. این دو کشور که پس از فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد تضاد موجود بین
خود را کنار گذاشته به همکاری در موضوعات مختلف با یکدیگر روی آوردند ، اینک به
واسطة طرح استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپای شرقی، بار دیگر در آستان ة تضاد
و دشمنی قرار گرفته اند. به رغم آنکه مقامات ایالات متحده می کوشند تا اعتماد روسیه را
نسبت به خود جلب کنند و آن را متقاعد سازند که این اقدام آمریکا تهدیدی علیه این
کشور نیست، اما روسیه همچنان بدبینانه به طرح آمریکا می نگرد. این پژوهش قصد دارد
تا با کمک گرفتن از رویکرد نظری رئالیسم نئوکلاس یک به ریش ة این اختلاف پرداخته،
اهداف و واکنش های هر دو بازیگر نسبت به هم و پیامدهای آن برای ایران و جهان را
بررسی کند.
رویکرد نظری
مهم ترین کارکرد نظریه های روابط بین الملل تبیین و توضیح رویدادهای جهانی و
پیش بینی آیند ة آن است . تئوری های مختلف همواره در حال منطبق کردن خود با شرایط ،
حذف یا افزودن فرض های کمکی جدید برای تبیین حوادث جهان می باشند. در این میان
گاه ممکن است رویداد ی همزمان بر اساس چندین نظریه قابل تبیین باشد . در خصوص
مخالفت روسیه با طرح استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا در دو کشور لهستان و جمهوری
چک نیز ب ه نظر اینگونه می رسد. در تحلیل این رویداد می توان از تئوری سازه انگاری،
موازنه قدرت، واقعگرایی و نظری ة نظام جهانی کمک گرفت ؛ اما در این پژوهش از رویکرد
رئالیسم نئوکلاسیک که مشتمل بر رئالیسم تهاجمی و تدافعی است استفاده می شو د. دلیل
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 101
این انتخاب نه تنه ا قابلیت برتر این نظریه نسبت به سایر نظریه ها در تبیین بهتر پدیده پیش
گفته بلکه در توانایی آن برای پرهیز از جزم گرایی موجود در سایر نظریه ها نسبت به تقلیل
علل رویدادها به ساختارهای صرفاً مادی یا ذهنی است. بر این اساس رفتار روسیه بر پایة
رئالیسم تدافعی و اقدام آمریکا بر مبنای رئالیسم تهاجمی توضیح داده می شود.
رئالیسم تدافع ی. معتقدان به نظری ة رئالیسم تدافعی بر این باورند که ممکن است واقعاً
کشورها از توسع ة تجهیزات نظامی اهداف توسعه طلبانه نداشته باشند ، بلکه صرفاً جهت بالا
بردن ضریب امنیتی خود در فضای آنارشیک نظام بین الملل به این اقدام دست زده باشند .
یعنی بر خلاف آنچه که برخی از افراد و دولت ها تصور می کنند، دولت ها همواره ب ه دنبال
رویکرد تهاجمی نیستند . اما مشکلی که وجود دارد این است که این رفتار دولت ها همواره
از سوی رقبای آنها ب ه عنوان تلاشی برای بر هم زدن نظم موجود تلقی می شود، بنابراین
سعی می کنند به اقدامات متقابل در این خصوص دست زنند که نتیج ة این امر چیزی جز
.(133- تطویل چرخة معمای امنیتی نیست (مشیر زاده، 1384 ،صص 134
در حقیقت مشکلی که در اینجا وجود دارد سوء تفاهم و سوء برداشت دولت ها از
اقدامات یکدیگر اس ت که آنها را درگیر مسابق ة تسلیحاتی یا نزاع و درگیری می سازد و نه
در » : واقعیت های موجود . لرد گری این بی قطعیتی و سوءتفاهم را اینگونه توضیح می دهد
ذهن کسانی که مسئول تجهیز نیروهای نظامی هستند تفاوتی که بین آماده سازی (نیروها) به
منظور اعزام آنان به جنگ با آ ماده سازی (آنها) برای رویارویی با یک حمل ة نظامی احتمالی
وجود دارد، تفاوتی است واقعی، آشکار و قطعی ؛ اما برای دیگران این تفاوت چندان هم
آشکار و قطعی نیست . پس هر دولتی، ضمن رد هر گونه تدبیر (نظامی) اندیشیده شده ب ه
وسیلة خود را برای مقاصد غیر دفاعی ب ه عمل آمده است ، اتخاذ سیاست های کاملاً مشابه
بلیس، اسمیت، )« را از سوی دولتی دیگر آماده سازی نیروها جهت حمله ارزیابی می کند
.( 1383 ، ص 579
طبق این دیدگاه اقدام آمریکا در استقرار سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی تنها به
علیه ایالات متحده و متحدان « کشورهای سرکش » منظور مبارزه با خطر ناشی از حملات
اروپایی اش می باشد، نه گامی در جهت یک جانبه گرایی و تلاش برای تثبیت هژمونی خود ؛
102 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
اما از آنجا که نوع تلقی روسیه از آمریکا بر مبنای تصورات مربوط به دوران جنگ سرد
است این تلاش ها گامی به منظور بر هم زدن موازن ة قدرت نظامی به ضرر بازدارند گی
هسته ای و سلاح های استراتژیک روسیه تلقی می شود و در نتیجه واکنش شدید آن را به
همراه می آورد.
منشاء این بدبینی در بی اطمینانی و ترس نهفته است ؛ یعنی کشورها همواره این احتمال
را می دهند که ممکن است نیت خیرخواهانه طرف مقابل در میان ة راه تغییر پیدا کند و
پیامدهای فاجعه باری برایش به همراه آورد . مثلا همانگونه که توضیح خواهیم داد ، روسیه
هیچ اطمینانی ن دارد که طرح سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپای شرقی در آینده توسعه و
گسترش بیشتری پیدا نکند . از این رو برای پیشگیری از تراژدی وحشتناک آینده به
مخالفت با آن برمی خیزد و طرح هایی برای تولید موشک هایی را شروع می کند که بتوانند از
این سیستم عبور کنند.
رئالیسم تهاجم ی. در مقابل دیدگاه رئالیسم تدافعی که واکنش روسیه نسبت به آمریکا را
تبیین می کند، نوع رفتار آمریکا و علت استقرار سیستم ضد موشکی در اروپای شرقی را
می توان بر اس اس رئالیسم تهاجمی توضیح داد . بر اساس نظریه رئالیسم تهاجمی قدرت های
بزرگ همواره درگیر نزاع ی بی پایان برای کسب قدرت هستند و وجود شرایط آنارشی در
نظام بین الملل این تلاش ها را تشدید می کند. در این فضا چون این کشورها هیچ تضمینی
برای حفظ امنیت خود ندارند ، لذا خودیاری را بهترین وسیله برای تأمین امنیت خود تلقی
می کنند. این نزاع قدرت ممکن است گاهی اوقات ب ه دلایلی فروکش کند ، اما هیچگاه پایان
نمی یابد. البته چنین امری بیشتر به آن سبب است که هدف هر قدرت بزرگ در درجه اول
بقاست و قدرت بیشتر دولت ی به معنای شانس بیشتر آن برای بقاء در این جهان آنارشیک
است.
به نظر مرشایمر تنها شرایطی که قدرت ی بزرگ را از کسب نیروی بیشتر باز می دارد،
زمانی است که به هژمونی جهانی رسیده باشد . چنین شرایطی هرگز در تاریخ جهان اتفاق
نیفتاده است . او استدلال می کند: قدرت های بزرگی که برای هژمونی من طقه ای و جهانی
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 103
تلاش می کنند ناخواسته دیگر قدرت های بزرگ یا ضعیف تر را تحریک می کنند تا ائتلافی
(J.Mearsheimer, را برای مقابله با هژمون بالقوه شان شکل دهند. ( 2001
ایالات متحده پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی شوروی تلاش بسیاری برای در
پیش گرفتن این مسیرانجام داد . فروپاشی شوروی باعث گردید تا با خروج رقیب اصلی
ایالات متحده از صحنه رقابت جهانی، تعادل ژئوپلیتیکی جهان به هم بخورد و فرصتی
برای آن فراهم آورد تا در نبود رقیب، نظم نوین مورد علاقه خود در جهان را شکل دهد
(حافظ نیا، 1385 ، ص 53 ) نظم نوین جهانی مورد اشاره بوش دنیایی بود که در آن ایالات
متحدة آمریکا و هم پیمانانش صادرکننده دستور در جهان تلقی می شدند و هر گونه تغییر
ژئوپلیتیکی که با منافع آنها انطباق نداشت غیرقانونی و غیرقابل تحمل توصیف می شد
(حافظ نیا، پیشین، ص 53 ). مقامات کاخ سفید در این زمینه تا جایی پیش رفتند که حتی
دفاع از آزادی را مسئولیت انحصاری خود خواندند . بوش در سخنرانی سال 1991 خود
امید بشریت به ما معطوف شده است ، ما آمریکایی بوده و مسئولیت منحصر » اعلام نمود که
اتوتایل و دیگران، 1380 ، ص 253 ). اما این رؤیا ) « به فرد تأمین آزادی ب ه عهدة ما می باشد
زیاد به طول نیانجامید و کابوس تلخ 11 سپتامبر همه چیز را به کام آمریکا تلخ کرد . این
حمله، اسطوره شکست ناپذیری ایالات متحده را درهم شکست و بار دیگر آنها را متوجه
خطرات موجود در محیط نظام بین الملل علیه خود ساخت. لذا تلاش برای افزایش قدرت
آمریکا و رفع خطرات احتم الی در صدر برنامه های کاخ سفید قرار گرفت . جورج بوش در
سیاست ما تسلط بر جهان از طریق » نطقی پس از حملات 11 سپتامبر رسماً اعلام کرد که
برتری نظامی مطلق و به مبارزه برخاستن با هر دشمن بالقوه از طریق جنگ پیشگیرانه
.( جانسون، 1384 ، ص 416 ) « خواهد بود
حمله به افغا نستان و عراق که با توجیه تروریسم و سلاح های کشتار جمعی صورت
گرفت بر اساس چنین دکترینی بود . این حملات ب ه خصوص حمله به افغانستان نه تنها
منجر به بازگرداندن اعتماد عمومی به شهروندان آمریکا و ترمیم حیثیت بین المللی از دست
رفته ایالات متحده گردید ، بلکه نفوذ ام نیتی آمریکا را نیز در منطق ة خاورمیانه گسترش
.( بخشید (دهشیار، 1381 ، ص 731
104 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
مقامات آمریکا از بین رفتن رژیم طالبان و بعث عراق را پایان تهدیدات علیه خود و
متحدینشان نمی دانند. آنها بر این اعتقادند که دولت های سرکش دیگری در جهان وجود
دارند که رویای ضربه زدن به آ مریکا و متحدانش را با استفاده از حملات موشکی در سر
می پرورانند، بنابراین ایالات متحده وظیفه دارد نسبت به حفاظت از خود و متحد انش در
برابر این خطرات از طرح سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی استفاده کند ؛ این اقدام
آمریکا همانگونه که توضیح خواهیم داد از سوی روسیه به عنوان گامی برای تثبیت هژمونی
این کشور تلقی می شود که هدف واقعی اش از بین بردن قدرت بازدارندگی روسیه است .
در واقع همانگونه که رئالیسم تهاجمی توضیح می دهد، اقدام آمریکا در استقرار سپر دفاع
موشکی در اروپای شرقی که بر اساس حداکثرسازی تأثیر در نظام جهانی و این احساس
که قدرت و توان انجام آن را دارد ، صورت گرفته ناخواسته قدرت های دیگر ی چون روسیه
(Costa, را تحریک کرده است.( 1998
پیشینة خصومت آمریکا و روسی ه. اقدامات اخیر آمریکا در اروپای شرقی بیش از هر چیز
برای روس ها یادآور تحولات دهة 1980 است . در دهة 1980 ایالا ت متحده الگوی
تعارض خود را با شوروی در دو سطح منطقه ای و بین المللی پیگیری می کر د. آمریکا در
سطح منطقه ای تلاش برای کاهش نفوذ شوروی را در خاورمیانه، تضعیف رژیم های
طرفدار کمونیسم، حمایت از مجاهدین افغان و کمک و حمایت از اسرائیل در اشغال لبنان
در کنار تضع یف نظام سیاسی ایران در دستور کار خود داشت و در بعد بین المللی نیز با
اشغال گرانادا، پاناما، آنگولا، تلاش برای سرنگونی حکومت کوبا و نیکاراگوئه و از همه
مهم تر، استراتژی خنثی سازی به مقابله با اتحاد جماهیر شوروی برخاسته بود . اساس
استراتژی خنثی سازی ایالات متحده در این مقطع مقابله با برتری استراتژیک روسیه و
( افزایش ضریب بازدارندگی آمریکا بود. (متقی، 1376 ، ص 80
در این سال ها، ایالات متحده به رغم آنکه طبق پیمان سالت 2 (ژوئن 1979 ) با روس ها
توافق کرده بود تا موشک های استراتژیک خود را جمعاً به 2250 فروند - 1300 فروند
موشک چند کلاهکه و 820 فروند موشک زمین به زمین - کاهش دهد ، برنام ة جدیدی
در دستور کار خود قرار داد . این امر واکنش MX برای ساخت موشک های بسیار مدرن
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 105
و موشک های اس اس 20 و در ادامه Back fire شوروی را برای توسعه هواپیماهای
استقرار آنها در خاک اروپا به همر اه آورد . بدین ترتیب جنگ سرد جدید ی بین ایالات
متحده و اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد و آمریکایی ها در نشست زمستان 1979 ناتو ،
مسأله استقرار موشک های پرشینگ 2 و کروز را در اروپا مطرح و به تصویب رساندند .
هدف از این کار هدف گیری تأسیسات نظامی اتحاد جماهیر شوروی بود . این موشک ها
می توانستند نه تنها اروپای شرقی ، بلکه اقصی نقاط شوروی را هدف قرار دهند. در حالیکه
شوروی نمی توانست با موشک های اس اس 20 که 5000 کیلومتر برد داشتند آمریکا را
.( هدف قرار دهد( نقیب زاده، 1378 ، ص 279
این اقدام آمریکا موجی از مخالفت ها را با اس تقرار این موشک ها در اروپا به همراه
آورد؛ اما این مخالفت ها تأثیری بر اراد ة آمریکا جهت تحقق خواسته خود نگذاشت و
سرانجام موشک ها در نوامبر 1983 ابتدا در آلمان و سپس در بلژیک و هلند مستقر شدند .
با این همه، مسأله با استقرار موشک در اروپا ختم نشد . هنوز جهان ا ز سر و صدای
فارغ نشده بود که در 23 مارس 1983 ریگان خطاب به دانشمندان « موشک های اروپایی »
آمریکا پیشنهاد کرد برای مقابله با موشک های شوروی که به جانب آنها نشانه گیری شده
جامع ة » : بود مطالعات وسیعی آغاز کنند . وی خطاب به دانشمندان آمریکایی گفت
دانشمندان به ما سلاح اتمی اعطا کرد و حالا وقت آن رسیده که توان خود را در خدمت
« بشریت و صلح گرفته و راه هایی را نشان دهد که این سلاح ها را از کار بیندازد
(نقیب زاده، پیشین)
بر این اساس گروه عظیمی از دانشمندان و متخصصان ابزارهای جنگی با انرژی
جنبشی، سلاح های الکترومغناطیسی ، پرتوهای ذرات خنثی و لیزرها در جهاد ی علمی برای
از « ابتکار دفاع استراتژیک » جلوگیری از جنگ هسته ای سازماندهی و بسیج شدند و طرح
آمریکا در این زمینه ارائه شد . (ثقفی عامری، « فرماندهی فضایی نیروهای هوایی » سوی
1365 ) این طرح ، رژیم دفاعی پنج لایه و برنامه ای بلند پروازانه که شامل انرژی هدایت
شده علیه موشک ها، سلاح های مستقر در فضا برای متوقف ساختن موشک ها در مرحل ة
صعود، لیزرهای هوابرد، سلاح های هوشمند علیه کلاهک های موشکی در نیمه راه و
سلاح های نابود کننده جنبشی زمین پا یه برای متوقف ساختن موشک ها در مرحل ة نهایی
106 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
می شد. ریگان برای پیشبرد سریع طرح، تحقیقات مفصل در این مورد را با 26 میلیون دلار
سپرد و بدین ترتیب ماش ة مسابقه تسلیحاتی در « سازمان دفاع استراتژیک » اعتبار اولیه به
« جنگ ستارگان » این طرح که در جهان با عنوان (Loring,2004,9- جهان چکانده شد ( 30
شناخته شد ، موازن ة قدرت در جهان را ب ه کلی به هم زد و ایالات متحده را که تا سال
1980 از نظر توان نظامی ضعیف تر از شوروی بود بر رقیب خود برتری داد.
اگر چه همان زمان نیز چون اکنون، ایالات متحده اقدام خود را گامی برای جلوگیری از
جنگ هسته ای و دفاع از خود و متحد انش اعلام می کرد؛ اما شواهد حاکی از آن بود که
ایالات متحده ب ه دنبال برتری مجدد استراتژیک بر روسیه و پایان دادن به بازدارندگی ب ه
صورت یک جانبه بود . بخشی از نگرانی های کنونی روسیه دقیقاً از همین تجرب ة تاریخی
ناشی می شود. در نهایت آن چه که به بحران در روابط ایالات متحدة آمریک ا و اتحاد جماهیر
شوروی پایان داد ، وقوع تحولات داخلی در شوروی و به قدرت رسیدن گورباچف بود .
خود از سال 1986 گفتگوهایی را با ریگان جهت « امنیت متقابل » گورباچف در راستای تز
کاهش سلاح های اتمی استراتژیک و برچیدن موشک های دو طرف از خاک اروپا آغاز کرد .
این گفتگوها که با استقبال کشورهای اروپایی و آمریکا مواجه منجر به تقویت مذاکرات
1.« کاهش سلاح های استراتژیک و پیمان استارت شد » مربوط به
اگرچه فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد باعث گردید تا ایالات متحده طرح ابتکار
دفاع استراتژیک را در سال 1993 کنار گذارد . اما این توقف فع الیت ها چندان به طول
نیانجامید و 5 سال بعد دولت بیل کلینتون زیر فشار پیگیر جمهوری خواهان که رهبری آن
را دونالد رامسفلد، رییس کمیسیون 9 نفره کنگره آمریکا در مورد تهدیدات موشکی، بر
1. یکی از دلایل آمریکا برای تن دادن به پیمان های استارت برنامه های جدید این کشور به منظور کاستن از
تعهدات بین المللی و کاهش حضور نظامی خود در مناطق مختلف و درگیر شدن در مسابقه تسلیحاتی بود که
منجر به آن گردیده بود به لحا ظ اقتصادی دچار افت گردد . فشار ایالات متحده بر متحدین اروپایی خود جهت
پذیرفتن سهم بیشتری در مخارج نظامی ناتو و مشارکت در سرمایه گذاری برای تحقیقات فضایی و ابتکار دفاع
استراتژیک جهت کاستن مخارج نظامی خود در همین راستا قابل فهم است.
( (ر.ک: پل کندی ظهور و سقوط قدرت های بزرگ ، ترجمه محمود ریاضی، تهران، خجسته، 1369
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 107
عهده گرفته بود، مجبور شد آن را از سر بگیرد . 1 روی کار آمدن جمهوری خواهان در
ایالات متحده در سال 2000 نیز -که علاقه وافری به مباحث نظامی دارند - به همراه
حادثه 11 سپتامبر باعث گردید تا این تلاش ها سرعت بیشتری بگیر ن د. همچنین تغییر و
تحولات نظام جهانی و بروز خطراتی علیه ایالات متحده ، مقامات کاخ سفید را بر آن
داشت تا شدیداً پیگیر ساختار پیشرفته ترین ارتش دنیا شوند . به همین منظور پنتاگون
- (RMA) و انقلاب در امور نظامی (MTR) طرح هایی همچون انقلاب در فن آوری نظامی
که طرح سپر دفاعی موشکی در بطن آن جای داشت - را جهت مبارزه با تهدیدات نوظهور
و مأموریت های قرن بیست و یکمی آمریکا در فضای مجازی در اولویت کارهای خود
قرار داد. 2
این عبارتی است که پیروان مکتب .« تاریخ پیوسته تکرار می شود » . منشاء بحران جار ی
واقع گرایی در روابط بین الملل به آن ب ه عنوان یکی از پیش فرضهای اصلی خود می نگرند .
طبق این اصل دولت ها ملزم به عبرت گرفتن از درس های تاریخ هستند و هر دولتی که
تجربیات گذشته را نادیده بگیرد شکست های تلخ تری را در پیش خواهد داشت . ظاهراً
روس ها به این نکته توجه کرده و در حال بکار بستن آن هستند . از بعد از حادثه 11
سپتامبر، روسیه ب ه دقت اقدامات آمریکا را در عرص ة جهانی دنبال می کرد. اگر چه وضعیت
پیش آمد ه برای روس ها چندان خشنود کننده نبود ، اما آنها در فضای شکل گرفته پس از 11
سپتامبر چاره ای جز مماشات و در پیش گرفتن موضعی آرام نسبت به خروج آمریکا از
پیمان منع توسع ة موشک های ضد بالستیک نمی توانستند در پیش بگیرند ؛ این سکوت نهایتاً
http://www.iran-) (1381/5/ رامسفلد بازگشت ریگانیسم، روزنامه ایران، ( 15 » .1
(newspaper.com/1381/81/-05/-15/html
دونالد رامسفلد در گزارشی که در جولای 1998 منتشر کرد مدعی شد ارزیابی سال 1995 اداره اطلاعات
ملی سیا در این مورد که هیچ کشوری در خارج از قدرت های هسته ای شناخته شده جهان قادر به ضربه زدن به
ایالات متحده و کانادا پیش از 2011 نیست اشتباه می باشد و این سازمان خطر کشورهایی چون کره شمالی، ایران
و عراق را کمتر از میزان واقعی اش ارزیابی کرده است.
2. Refer to: Binnendijk Hanse, Transforming America's Military, Washington D.C Defense
University Press,2002
108 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
در ژانویه 2007 شکسته شد و زمانی رخ داد که در 20 ژانویه 2007 میرک توپولانک،
نخست وزیر جمهوری چک، اعلام کرد آمریکا در صدد ایجاد پایگاه رادار در این جمهوری
است. خبر کامل تر را در این مورد وزارت امور خارجه آمریکا منتشر کرد ؛ این خبر حکایت
از آن داشت که آمریکا قصد دارد ب ه عنوان بخشی از سی ستم دفاع موشکی تازه 10 پایگاه
بازدارنده موشکی در لهستان و یک ایستگاه رادار هدف گیر در جمهوری چک احداث کند .
این خبر و مکمل آن درخواست وزارت امور خارجه آمریکا از لهستان و چک برای مذاکره
در این زمینه ، همچون شو ک تکان دهنده ای برای روسیه بود . 1 واقعیت این بود که مقامات
ایالات متحده نزدیک دو سال در لهستان و جمهوری چک برای یافتن محل های مناسب
جهت یک سیستم رادار که بتواند موشک های مهاجم را سرنگون کند کارکرده و اکنون که
مکان نصب این سیستم ها در مرکز نظامی در 70 کیلومتری پراگ و نزدیک مرز روسیه
مشخص شده بود آن را علنی ساخته بودند . روس ها احساس می کردند که در این قضیه
فریب خورده اند و به راحتی از سوی آمریکا نادیده گرفته شده اند.
با این حال آمریکا و لهستان 24 اردیبهشت نخستین دور مذاکرات رسمی خود را در
زمینة سیستم پیشنهادی آمریکا آغاز کردند . جان رود، معاون وزیر امور خارجه آمریکا در
امور امنیت و خلع سلاح که به ورشو سفر کرده بود در زمینه چگونگی تأثیر مستقیم
استقرار سیستم یاد شده بر امنیت لهستان با ویتولد وازچکوفسکی معاون وزیر خارجه
لهستان وارد مذاکره شد . 2 ماحصل این مذاکرات موافقت لهستان با طرح آمریکا بود . ب ه
نخست وزیر لهستان با درخواست آمریکا، میرک ،« یاروسلاوکاژینسکی » دنبال موافقت
توپولانک، نخست وزیر چک، نیز استقرار سیستم موشکی را گامی برای امنیت کشورش
خواند و با آن موافقت کرد. 3
(85/12/2) ،« هشدار روسیه درباره دفاع موشکی آمریکا ».1
(http://www.bbc.co.uk/persian/iran story/2007/01/22)
(86/3/ خبرگزاری جمهوری اسلامی ( 3 .« آمریکا و لهستان درباره سیستم دفاع موشکی مذاکره می کنند » .2
(http://www1.irna.ir/fa/news/view/line-7/8603047240.html)
(86/3/ خبرگزاری جمهوری اسلامی ( 4 .« استقرار موشک های آمریکا برای امنیت اروپا حیاتی است » .3
(http://www1.irna.ir/fa/news/view/line-7/86030472402.html)
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 109
اظهار نظرها و نزدیکی محل های تعیین شده از سوی آمریکا به مرزهای روسیه این
نگرانی را برای مسئولین کا خ کرملین ایجاد کرد که ایالات متحده این سیستم ها را برای
مقابله با سلاح های استراتژیک روسیه و بر هم زدن موازنه قدرت استراتژیک با روسیه
مستقر کرده است . نظرات کارشناسان امور نظامی نیز این نگرانی ها را دو چندان کرد .
ولادیمیر بلوس از جمله متخصصین سلاح های ضد موشک در روسیه بود که در این باره
شرایط جغرافیایی استقرار سپر دفاع موشکی، هیچ جای شکی باقی نمی گذارد » : اظهارداشت
(Harding,2007).« که هدف اصلی، چین و روسیه است
برای روس ها که شاهد انقلاب های رنگین در منطقه تحت نفوذ سنتی خود و کشورهای
اوکراین و گرجستان بودند، اینک مشاهده و استقرار موشک های آمریکا در دو کشور دیگر
تحت نفوذ سابق این کشور در دوران جنگ سرد و نزدیکی بیش از پیش جمهوری های
تحت اختیارش به آمریکا به هیچ وجه پذیرفتنی نبود . گسترش ناتو به شرق طی سال های
گذشته و به عضویت درآمدن کشورهای چک، لهستان، آذربایجان، گرجستان، تاجیکستان،
قزاقستان و ازبکستان در آن، شروع مذاکرات برای پیوستن آلبانی، کروواسی و مقدونیه به
این سازمان نقش مهمی در ایجاد این بدبینی بازی کرد . در نتیج ة احساس این که، استقرار
سیستم دفاع موشکی مکمل طرح گسترش ناتو به شرق است ، روس ها را به واکنش شدید
علیه این تصمیم آمریکا واداشت و بحرانی جدید برای جامعة بین الملل رقم زد.
اهداف طرح سیستم دفاع ضد موشکی آمریکا از دید روس ها
در مورد اهداف آمریکا برای استقرار سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی اظهار نظرهای
مختلفی در روسیه صورت گرفته است . آنچه را که می توان از مجموع گفته ها و اظهار
نظرهای مقامات روسی به دست آورد در سه مورد خلاصه می گردد که عبارتند از:
-1 ایجاد مسابقه تسلیحاتی جدید
-2 تحلیل بردن قدرت بازدارندگی روسیه
-3 تثبیت هژمونی آمریکا
اگر چه می توان به لیست بالا موارد بیشتری را اضافه کرد ، اما باید اشاره کرد که آنچه
محور اظهارات مقامات کرملین را شکل می دهد تحلیل بردن قدرت بازدارندگی روسیه و
تلاش آمریکا برای تبدیل شدن به قدرت انحصاری جهان می باشد.
110 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
1. ایجاد مساب قة تسلیحاتی جدی د . از پایان گرفتن آخرین مسابق ة تسلیحاتی میان روسیه و
ایالات متحد ة آمریکا نزدیک 20 سال می گذرد. رقابتی که بسیاری از ناظران آن را مسبب
اصلی فروپاشی شوروی دانستند . اگر چه گورباچف تلاش نمود تا با پرهیز از جنگ طلبی
و انجام اصلاحات داخل ی بار دیگر اقتصاد بیمار روسیه را که ب ه دلیل درگیر شدن در
مسابقة تسلیحاتی رو به افول نهاده بود ، نجات دهد ، اما داروی پیشنهادی وی که در نسخ ة
پیچیده شده بود بسیار دیر به دست این « پروستاریکا » و « گلاسنوست » طرح اصلاحات
بیمار محتضر رسید و در نتیجه ناکام ماند . حاکمان بعدی کاخ کرملین که این احتضار را به
چشم خویش دیده بودند علی رغم آنکه شرایط بین المللی برای حضور مجدد آنها فراهم
بود در طول دهه 90 خود را از تمامی حوادث کنار کشیدند و تنها از بیرون نظاره گر وقایع
بودند و بیشتر از خارج، توجه خود را به داخل معطوف ساختند . حتی پوتین که نسبت به
سیاست خارجی یلتسین انتقاد داشت حاضر نشد در برابر حملات آمریکا به افغانستان و
عراق _ متحد ین سابق این کشور _ بایستد و تنها به مخالفت لفظی با حمل ة آمریکا به
عراق اکتفا کرد . کلیه این سیاست ها، نه ب ه دلیل ضعیف بودن این کشور جهت حضور در
بحران های بین المللی، بلکه ب ه دلیل دوراندیشی و جلوگیری از افتادن به مسیر دشمنی با
آمریکا صورت گرفتند . با این همه به نظر می رسد شرایط اکنون برای روسیه اندکی
دگرگون شده است، چرا که این بار خود روسیه در معرض تهدید قرار گرفته است .
روس ها تصور می کنند که این طرح به منظور ایجاد مسابق ة تسلیحاتی آغاز شده و جنگ
سردی جدید است . این در حالی است که مقامات آمریکا صراحتاً پیدایش جن گ سرد
« بی اساس » جدید را در روابط بین آم ریکا و روسیه رد می کنند و چنین برداشت هایی را
می دانند. 1
به رغم این انکارها ، کارشناسان روسی از آغاز جنگ سرد جدید خبر می دهند .
فشار نظامی آمریکا بر » : گلب پاولوفسکی، -رئیس بنیاد سیاست های موثر روسیه - می گوید
روسیه در حال افزایش است و این سیاست حساب شده ای از سوی واشنگتن است . آمریکا
بزرگ ترین رادار دریایی خود را برای تقویت سیستم های دفاع ضد موشکی از جزایر
(86/2/ سفر رایس به مسکو موفقیت آمیز تر از سفر گیتس نخواهد بود، خبرگزاری فارس ( 30 » .1
(http://www.farsnews.ir/news/view.html)
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 111
هاوایی در اقیانوس آرام به جزایر الوت در دریای برینگ در حوالی کامچاتکا منتقل کرده
همچنین سرگئی مارکوف، «. است و این موضوع بدون شک آغاز مسابقه ای تسلیحاتی است
آمریکا روسیه را ب ه عنوان دشمن اصلی » کارشناس سیاسی روسیه، بر این نظر است که
( خود می بیند و آنها در ن ظر دارند روسیه را تضعیف کنند (موسوی، 1386 ، ص 50 ، ش 13
ریشة اینگونه تفکرات را در تحلیل های مبتنی بر رئالیسم تدافعی روس ها باید دانست که به
واکنش و برقراری موازنه ملزمشان می سازد.
در این میان برخی دیدگاه ها به تأثیراتی اشاره می کنند که به راه افتادن مسابق ة تسلیحاتی
می تواند بر جای بگذارد و بر این باورند همانگونه که جنگ ستارگان ریگان توانست
مسابقة تسلیحاتی میان این کشور و ا تحاد جماهیر شوروی را بر سر هزینه های دفاعی شکل
دهد و آن را از درون فروپاشد ، طرح جدید آمری کا نیز همین هدف را دنبال می کن د
(جانسون، پیشین، ص 49 ) و لذا می بایست از افتادن در این دام خودداری کرد.
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه از جمله این شخصیت هاست که ضمناً تأکید
ایالات » می کند روسیه جلوی هر سیستم دفاعی آمریکا را خواهد گرفت و اظهار می دارد
1.« متحده و روسیه باید از مسابقه تسلیحاتی پرهیز کنند
آمریکا گامی در » اگر چه شخص پوتین نیز موافق این دیدگاه است و اذعان می دارد
2، اما ناخواسته وارد جنگ تسلیحاتی « مسیر مسابق ة تسل یحاتی آغاز کرده که بیهود ه است
شده است . آزمایش موشکی اخیر روسیه و تلاش برای تولید نسل جدیدی از موشک های
که قادر به عبور از سیستم ضد موشکی هستند نمونه ای از این تلاش ها X فوق مدرن 51
می توانند باشند.
2. تحلیل بردن قدرت بازدارندگی روسی ه. در حال حاض ر احساسی مشترک در روسیه وجود
دارد حاکی بر اینکه آمریکا بعد از فروپاشی شوروی از توافقنامه های خود برای کنار
گذاشتن سیاست جنگ سرد سرپیچی کرده و به تعهدات خود در این زمینه عمل نکرده
1. '' Moscow perplexes u.s over Missile Defense in Europe'',
(http:///www.iht.com/articlees/2007/02/21/news/view/policy.html)
پیشین. ،« استقرار موشک های آمریکا برای امنیت اروپا حیاتی است » .2
112 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
است. روس ها معتقدند که تفکر جنگ سرد هنوز در میان رهبران کاخ سفید حاکم است و
آنان می کوشند تا با استقرار این سامان ة دفاعی جدید ، قابلیت های بازدارنده موشکی روسیه
را خدشه دار، تهدیدی راهبردی بر ضد روسیه شکل دهند. 1
اما خانم رایس در نشست اسلو که با وزیران امور خارجه ناتو انجام شد این استدلال را
روسیه هزاران کلاهک اتمی دار د و منطقاً نباید استدلال کند که استقرار » : رد کرد و گفت
10 موشک ضدبالستیک آمریکا در لهستان و جمهوری چک و چند رادار در اروپای شرقی
2.« می تواند مانع از قدرت هسته ای روسیه شود
همانگونه که در نظریه رئالیسم تدافعی دیدیم ، حس ناامنی و ترس و بی اعتمادی میان
کشورها باعث می گردد تا نه تنها آنها اقدامات یکدیگر را تهدیدی علیه خود ارزیابی کنند ،
بلکه همواره درصدد انتقام و پاسخ نیز برآیند . سخنان ولادیمیر پوتین در مجمع فدراسیون
روسیه درست بر همین مبنا بود . وی در آخرین گزارش سالانه ای که در این مجمع ایراد
کرد ضمن اشاره به اهداف نظامی طرح آ مریکا اظهار داشت که مسکو از این پس خود را
ملزم به رعایت قرارداد بین دو پیمان نظامی ناتو و ورشو نمی تواند که در سال 1990 توسط
در شرایطی که پیمان ورشو دیگر » : کشورهای عضو در پاریس به امضاء رسید . او گفت
وجود خارجی ندارد، ناتو حتی در نزدیکی مرزهای روسیه پایگاه های نظامی و دفاع
ضدموشکی مستقر کرده است و این در حالی است که روسیه حتی برای جاب ه جایی
نیروهای مسلح در داخل خاک خود نیز محدودیت دارد . به همین دلیل صلاح می دانم تا
زمانی که هم ة کشورهای عضو ناتو قرارداد محدودیت تولید سلاح های متعارف را امضاء
3«. نکرده و به مانند روسیه دقیقاً آن را اجرا نکنند ، فسخ آن را از سوی روسیه اعلام کنم
مشابه همین اظهارات را پوتین در ملاقات واسلاوکلاوس ، رییس جمهور چک، نیز تکرار
کرد. او با تشبیه اقدام فعلی آمریکا به استقرار موشک های پرشینگ در اروپا در دهه 80 که
در وب سایت: ، « روسیه و آمریکا در مورد سامانه دفاع موشکی واشنگتن مذاکره می کنند ».1
(http://www.hamshahrionline.com/fa/news/view/html)
86/2/6 ) به نقل از: ) ،« هشدار دفاعی روسیه به آمریکا » .2
(http://www.bbc.co.uk/persian/iran story/2007/02/26)
(86/2/ سایت همشهری آنلاین، ( 7 ،« پوتین: بیگانگان در امور داخلی روسیه دخالت می کنند » .3
(http://www.hamshahrionline.com/fa/news/view/html)
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 113
ما نمی توانیم نسبت به برنامه » : تهدیدی علیه خاک روسیه به حسا ب می آمدند، بیان داشت
های نظامی اروپا نگران نباشیم . ما در حال انجام تعهداتمان هستیم . هیچ سلاح سنگینی در
بخش اروپایی روسیه باقی نمانده است . با این حال ناتو می خواهد دو پایگاه جدید در
بلغارستان و رومانی و دو سیستم دفاع موشکی در لهستان و جمهوری چک تأسیس کند .
روسیه خودش را خلع سلاح کرده در حالیکه شرکایش منطقه را پر از سلاح های جدید
.« کرده اند و روسیه در این زمینه حق دفاع را برای خود محفوظ می داند
روسیه ب ه شدت نگران برهم خوردن موازن ة استراتژیک در جهان است ، زیرا در این
صورت نیروهای هسته ا ی خنثی شده کارایی خود را از دست خواهند داد و این به معنای
آسیب پذیری این کشور در برابر دشمنانش می باشد. ویتالی چورکین، نمایندة دائم روسیه در
روسیه به اجرای برنامه استقرار سپر موشکی آمریکا به » : سازمان ملل در این مورد می گوید
عنوان تدبیری مطلقاً دفاع ی نگاه نمی کند و این برنامه موازنه استراتژیک در جهان را بر هم
( موسوی، پیشین، ص 51 ) « زده و منجر به ایجاد پتانسیل ضرب ة اول برای آمریکا می شود
اما با این وجود برخی از پژوهشگران اظهار می دارند که موشک های رهگیر آمریکا در
اروپای شرقی هرگز بازدارندگی روسیه یا هیچ کشوری را تهدید نخواه ن د کرد و این دو
کشور ب ه جای آنکه توانشان را برای حمله به یکدیگر افزایش دهند باید از خود بپرسند
چرا آنها به حفظ بازدارندگی هسته ای شان 1 ادامه می دهند و چگونه آنها می توانند از این
http://www.thebulletin.org/columns/pavel-) (Poutin, May وضعیت رهایی یابند. ( 2007
(podvig/2007/05/24/html
3. تثبیت هژمونی آمریکا. روسیه شدیدترین حمله را خود علیه طرح سپر دفاع موشکی
آمریکا در کنفرانس مونیخ انجام داد . در روز اول این کنفرانس که در 28 بهمن 1385
« بسیار خطرناک » برگزار شد، ولادیمیر پوتین با انتقاد از سیاست های آ مریکا در جهان آن را
1. بازدارندگی تلاش برای نفوذگذاری بردیگران از طریق تهد ید به مجازات و تلافی می باشد. این استراتژی که
سابقه ای به قدمت دیپلماسی دارد و در نهادهای داخلی همچون حقوق جزا نیز مورد استفاده قرار م ی گیرد با ابداع
سلاح های هسته ای در سال های پایانی جنگ جهانی دوم وارد عصر جدیدی شد . هر چند باوقوع حوادث 11
سپتامبر بسیاری از استراتژیست ها در خصوص کارایی آن برای مقابله با تهدیدات تشکیک کرده اند، اما همچنان از
سوی اکثر کشورها به عنوان مهم ترین استراتژی برای مقابله با تهدیدات هسته ای دنبال می شود در حال حاضر
روسیه و ایالات متحده بیشترین و پیچیده ترین سلاح های هسته ای را در اختیار دارند.
114 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
خواند و ایالات متحده را به اعمال و اجرای قوانین داخلی خود در ورای مرزهای
این سیاست آمریکا بسیار خطرناک است ؛ هیچ کس » : جغرافیائی اش متهم کرد . پوتین گفت
دیگر احساس امنیت نمی کند، زیرا کس ی نمی تواند خود را در پناه قوانین بین المللی قرار
وی در ادامه آمریکا را متهم کرد که ب ه دنبال جهان تک قطبی است و می خواهد به «. دهد
تنهایی تصمیم گیرنده باشد. 1
این سخنان که واکنش شدیدی در جهان به همراه داشت ، بیانگر آن بود که روسیه
نسبت به نقش آمریکا در جهان نگران است و نمی خواهد چنین امری را بپذیر د.
واکنش توأم » : الکساندرگلتس، کارشناس نظامی روسیه در تفسیر این سخنان پوتین می گوید
با عصبانیت روسیه بیش از آنکه ناشی از نگرانی های امنیتی روسیه باشد دربار ة آنچه روسیه
آن را تلاش واشنگتن برای تحمیل اراده اش بر جهان تلقی می کند است . سیستم دفاع ضد
موشکی آمریک ا توان هسته ای روسیه را تهدید نمی کند. مسکو ملاحظه می کند که آنچه در
حال اتفاق افتادن است ، موجب از بین رفتن موجودیت او ب ه عنوان ابرقدرت هسته ای
.« بزرگ می شود به همی ن خاطر با آن مخالفت می کند
(http://www.rferl.org/features-artivcle/2007/02/3) (RFE/RL, February 20,2007)
دفاع » : همانگونه که لاورنس اف کاپلان از صاحب نظران محافظه کار نوین می گوید
موشکی تنها در جهت حمایت از آمریکا ایجاد نشده، بلکه وسیله ای ب رای بدست گرفتن
سلطه جهانی است . (جانسون، پیشین، ص 139 ) حقیقت آن است که حق با روسیه است .
سپر دفاع موشکی برای دفاع ساخته نشده ، بلکه سپری تهاجمی است . این سپر دفاعی،
انگیزه کافی برای رقابت در ایجاد سلاح هسته ای جهانی طبق الگوی رئالیسم تدافعی ایجاد
می کند و بیش از آنکه تأمین کنند ة امنیت آمریکا شود آن را ناامن تر خواهد ساخت . جیم
والش از همکاران تحقیقاتی امور بین الملل و علوم دانشگاه هاروارد در این رابطه می گوید:
دفاع موشکی به جای آنکه اقدامی دفاعی باشد، بیشتر حملات موشکی است . به هر »
نیز با مشکلات مشابه دیوار چین (که نتوانست از (BMD) حال دفاع موشکی بالستیک
تهاجم مغول ها و مانچوها و خط ماژینو فرانسه که نتوانست از حمله آلمان ها جلوگیری
(85/12/21) « جنگ سرد باز می گردد » .1
(http://www.bbc.co.uk/persian/iran story/2007/05/10)
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 115
کند) مواجه بوده و نخواهد توانست از ما در مقابل حملات موشکی به خوبی محافظت
کند (به نقل از جانسون، همان).
اهداف آشکار آمریکا از استقرار سپر دفاع موشکی در اروپا
در جمع بندی ساده ای می توان اهداف آمریکا را از استقرار سپر دفاع موشکی در اروپای
شرقی در دو مقول ة اهداف آشکار و پنهان دسته بندی کرد . منظور از اهداف آشکار آن دسته
از اهدافی است که مقامات آمریکا یی در توجیه عمل خود به آن توسل می جویند و بالتبع
آنچه را که دیگران از این اقدام آمریکا برداشت می کنند یا نتیجه ای که از آن حاصل خواهد
شد، اهداف پنهان را شکل خواهد داد.
1. دفاع از ایالات متحده در برابر خطرات احتمالی . خاستگاه قانونی سپر دفاع موشکی آمریکا
را باید در استراتژی امنیت ملی این کشور سراغ گرفت . استراتژی امنیت ملی آمریکا که
اصول راهنمای کاخ سفید در تصمیم گیری های نظامی است در خصوص سیستم جامع دفاع
ایالات متحده آمریکا باید سیستم جامع دفاع موشکی نیمه » موشکی تصریح می دارد که
استراتژیک خود را بنا نهد . استقرار سیستم دفاع موشکی برای دفاع در مقابل حملات
1 این سند با اشاره به گسترش فناوری .« موشک های بالستیک ضروری ب ه نظر می رسد
موشک های کروز و دیگر موش ک های پیشرفته، دولت این کشور را ملزم می سازد تا
امکانات دفاعی لازم را در برابر این تهدیدات فراهم کند . نیز به ابعاد فنی، مالی و سیاسی
طرح سپر دفاع موشکی اشاره کرده و از دولت این کشور می خواهد تا در این زمینه
اقدامات لازم مبذول دارد . گفتگوهای بوش را با ر ؤسای جمهور ی لهستان و چک در مورد
استقرار این سامانه در این کشورها می توان با توجه به الزامات این سند برای دولت او
دانست. چنانکه به موازات این طرح ، گفتگوهای آمریکا با ژاپن، استرالیا، و کانادا نیز در
جریان است . علت تأکید استراتژی امنیت ملی آمریکا بر داشتن سپر دفا ع موشکی را توسط
آمریکا باید در ترس از تهدیدات موشکی علیه آمریکا دانست که می تواند به شکل حملات
بخاطر فقدان سیستم موشک ضد » هسته ای باشد . برخی تحلیل ها حاکی از آن است که
بالستیک و تدارکات دفاعی شهری، حملات موشکی به آمریکا باعث نابودی گسترده و از
1. کمیسیون تدوین استراتژی امنیت ملی آمریکا، استراتژی امنیت ملی آمریکا در قرن 21 ، ترجمه جلال دهمشگی
و دیگران، چاپ چهارم، (تهران: ابرار معاصر تهران، 1383 )، ص 277
116 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
طبق این تحلیل ها در صورت عدم وجود سیستم دفاع «. دست رفتن حیا ت خواهد شد
موشکی، حمله هسته ای روسیه به ایالات متحده 67 میلیون قربانی بخاطر تأثیر مستقیم
انفجار و قرار گرفتن در معرض رادیواکتیو بالا به همراه خواهد داشت . ظرف دو سال پس
121 میلیون آمریکایی دچار مرگ خواه ند شد . که در مجموع تعداد قربانیان را به / از آن 5
حدود 188 میلیون یا تقریباً 70 درصد جمعیت آمریکا می رساند. در صورتیکه، وجود دفاع
استراتژیک و شهری می تواند کشته های آمریکا را به حداقل ممکن یعنی 7000 نفر کاهش
(Fetch-msg.tcl?msg)http://www.greenspun.com/bbard/q-and-a ). دهد
اگرچه امکان بروز جنگ هسته ای میان آمریکا و روسیه ضعیف می باشد . اما خطر
حملات هسته ای از سوی بازیگران غیردولتی را هیچگاه نمی توان صفر درصد دانست .
لاورنس جی کورب در خصوص ضرورت داشتن سپر دفاع موشکی از سوی آمریکا
علی رغم معاهدات کاهش سلاح های م وشکی و پیمان های مرتبط با آن حادثه 11 »: می گوید
سپتامبر نشان دهنده ناتوانی آمریکا در دفاع کامل از سرزمین خود است . لذا بوش می بایستی
(J.Korb & .« در این زمینه افزایش بودجه برنامه دفاع موشکی را مدنظر داشته باشد
(http://www. cfr. org / publication / 40856 / end -of- unilateralism-) L.Tiersky,2001)
(aerms-control-after-september-11.html)
2. دفاع از متحدین اروپایی آمریکا در برابر خطرات احتمالی . آنچه ستون اصلی استدلال آمریکا را
برای استقرار سیستم سپر دفاع موشکی در لهستان و جمهوری چک شکل می دهد به گفته
مقامات آمریکا یی دفاع از این کشورها در برابر حملات احتمالی از سوی ایران و کره
از دید مقامات کاخ سفید ، برنامه موشکی ایران و کره (Harding,Op.Cit) . شمالی می باشد
شمالی تهدیدی جدی برای صلح و امنیت جهانی و آمریکا و متحد انش می باشد ، لذا این
کشور باید از متحدین خود در برابر حملات احتم الی دفاع نماید . 1 کاندولیزا رایس، وزیر
تهدید موشکی ایران روز به » : امور خارجه آمریکا در مورد برنامه موشکی ایران می گوید
وی بر همین اساس .« روز در حال افزایش است و آمریکا باید برای مقابله با آن آماده باشد
عامل ثبات » استقرار موشک های رهگیر در لهستان و ایستگاه رادار در جمه وری چک را
در وب سایت: ،« سپر موشکی آمریکا برای مقابله با تهدید ایران » .1
(http://www.bbc.co.uk/persian/iran story/2007/05/10)
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 117
که این کشورها را در برابر هرگونه حمل ة احتمالی محافظت « بخش در منطقه می نامد
(Rice Defends European Interceptors Plan,April خواهد کرد. ( 12,2007
(http://www.missilethreat.com./2007/05/13.html)
حفظ تمامیت ارضی و دفاع از متحدین آمریکا در سند استراتژی امنیت ملی آمریکا نیز
روابط با روسیه باید متناسب با اهمیت این » : مورد تأکید قرار گرفته است . در این سند آمده
کشور ب ه عنوان یک قدرت بزرگ باشد ... ایالات متحده آمریکا باید از منافع خود دفاع
نماید؛ بویژه هنگامیکه تحت تأثیر سیاست های نامطلوب روسیه واق ع می شود ... همچنین
ایالات متحده آمریکا و هم پیمانان این کشور باید از استقلال سیاسی و تمامیت ارضی
1.« جمهوری های سابق اتحاد جماهیر شوروی پشتیبانی کنند
در سر فصل برنامه های ادار ة امور اروپایی و اوراسیایی وزارت امور خارج ة آمریکا نیز
در مورد سپر دفاع موشکی و را بطه و همکاری با کشورهای اروپایی از سوی آمریکا آمده
استقرار دفاع موشکی آمریکا در اروپا تنها به امنیت آمریکا و متحدین ناتو کمک » است
نمی کند، بلکه همچنین دفاعی در برابر موشک های بالستیک دوربرد علیه کل اروپا
این سند در خصوص همکاری با اروپا می گوید: «. می باشد
- برنامه های آمریکا برای کمک به تکمیل سپر دفاع موشکی اروپا به گونه ای باید باشد
که آنها بتوانند در آینده سیستم دفاع موشکی بالستیک ناتو را تکمیل سازند.
- سیستم پیشنهادی آمریکا به اروپا برای مقابله با تهدیدات دوربرد طراحی شده است و
همة کشورهای عضو ناتو را در برابر تهدیدات موشکی دوربرد خاورمیانه محافظت می کند.
- برخی کشورهای جنوبی اروپا ب ه خاطر مجاورتشان با خاورمیانه با تهدیدات موشکی
دوربرد از سوی ایران مواجه نیستند، در صورتی این کشورها در برابر خطرات محافظت
شوند، احتیاج به سیستم های دفاع موشکی میان برد و کوتاه برد دارند.
- ناتو توسعه اقدامات دفاعی اش را بر مقابله با تهدیدات کوتاه برد متمرکز ساخته است.
- تلاش های ایالات متحده و ناتو مکمل هم هستند و می توانند با یکدیگر کار کنند تا
دفاعی موثرتر برای اروپا به وجود آورند.
1. کمیسیون تدوین استراتژی امنیت ملی آمریکا، پیشین، ص 280
118 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
- هدایت و کنترل کمک های فنی به سیستم دفاع موشکی اروپا در اختیار آمریکا خواهد
بود و ب ه ا ین ترتیب سیستم دفاع موشکی اروپا در آینده مکمل ناتو خواهد شد و عملی
(U.S Missile Defense: Cooperation " . بودن سیستم های کوتاه برد آن تضمین می شود
with NATO and Russia", Bureau of European and European and Eurasian Affairs",
April 16, 2007.06.17) (http://www.state.gov/p/eur/rls/fs/83123.htm)
3. منصرف ساختن ایران از ادامه فعالی ت های هست ه ای . با وجود آنکه آژانس بین المللی
انرژی اتمی تصریح می دارد هیچ نشانه ای که حاکی از انحراف برنامه هسته ای ایران از
مقاصد صلح آمیز باشد در ایران پیدا نکرده و ایران ضمن پایبندی به پیمان های بین المللی
بیشترین همکاری را در زمین ة نظارت و بازرسی با آژانس داشته است ، مقامات واشنگتن
ایران را متهم به تلاش برای دستیابی به سلاح هسته ای می کنند. استفان هادلی، پژوهشگر
مسائل استراتژیک با تأ یید دیدگاه آمریکا در خصوص برنامه های هسته ای و موشکی ایران
سیستم دفاع موشکی عنصر ی استراتژیک برای تحت فشار قرار دادن و متقاعد » : می گوید
(Moscow Perplexes U.S ) «. کردن ایران است تا بفهمد توسعه این قابلیت به نفعش نیست
over Missile Defense in Europe", Op.Cit
با این همه بر خلاف آنچه که کشورهای غربی می پندارند هیچ یک از این طرح ها
نمی تواند ایران را از پیگیری حقوق قانونی خود بازدارد . مقامات جمهوری اسلامی هم
بارها بر این نکته تأکید کرده اند و حتی مشخصاً تصریح داشته اند که برنامه های هسته ای و
موشکی ایران تهدیدی علی ه هیچ کشوری در منطقه و جهان نیست . ایران تنها کشوری است
که بازرسان آژانس بیش از 1500 نفر ساعت از سایت های هسته ای اش بازدید داشته اند و
این شفافیت در عملکرد می تواند تأییدی بر گفته های مقامات ایران در صلح آمیز بودن
برنامه های هسته ای اش باشد.
اهداف پنهان آمریکا در برابر سه توجیه فوق که مهم ترین اهداف آشکار آمریکا را شکل
می دهد، استدلال های مختلفی صورت گرفته است . ولادیمیر پوتین در بیان یکی از دلایل
سیستم پدافند موشکی که » : مخالفت خود با این طرح در اجلاس مونیخ اظهار داشت
آمریکا برای اروپای شرقی برنامه ریزی کرده کاملاً غیرضروری است و دلایل واشنگتن برای
ایران هیچ موشکی که » او گفت .« ایجاد این سیستم پدافندی معقول و پذیرفتنی نمی باشد
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 119
اروپا را تهدید کند در اختیار ندارد . چنانچه شما [کشورهای اروپایی ] نگران این هستید که
ایران دارای چنین موشک هایی است باید گفت اشتباه می کنید. ایران موشک هایی با برد
کوزه گر کالجی، 1386 ، ص 52 ، ش 13 ) که هرگز ).« 1600-1700 کیلومتر در اختیار دارد
قادر به هدف قرار دادن خاک اروپا نیست . یوری بالیوفسکی ، رییس کل ستاد ارتش روسیه
مشخص نیست چه نوع تهدیدی برای منطقه با وجود » هم با انتقاد از اقدام آمریکا گفت
دفاع ضد موشکی در لهستان ممکن است خنثی شود . علی رغم تمایل موجود نسبت به
گسترش تکنولوژی های موشکی در جهان تنها تعداد محدودی از کشورها قادر به تولید
موشک های دوربرد هستند که بتواند به دولت های اروپایی آسیب برساند . ب ه علاوه هیچ
امکان ضرب ة هسته ای علیه سر زمین آمریکا در جهان وجود ندارد . تنها تعداد محدودی از
کشورها دارای این موشک های مهم هستند: فرانسه، انگلستان، روسیه و چین . بنابراین
تصور هرگونه حمله هسته ای از سوی این کشورها به یکدیگر با توجه به سطح روابط
(Russian General Warns USA Developing .« میان اروپا، آمریکا و روسیه مشکل می باشد
RIA_ Novesti, (http://www.cdi.org/russia/johnson/ Antimissile System in Europe)
2006-280-34.cfm)
کشور دیگری که برنامه های موشکی اش تهدیدی برای غرب دانسته می شود ، کره
شمالی است . این کشور دارای 2 موشک تائوپودونگ 1 و تائوپودونگ 2 است . موشک
تائوپودونگ 1 می تواند تنها هزار کیلوگرم بمب هسته ای را برای حدود 2500 کیلومتر
حمل کند که برای رسیدن به آمریکا کافی نیست . این موشک همچنین می تواند سلاح های
بیولوژیکی و شیمیایی بیشتری برای 4100 کیلومتر حمل کند که باز حدود 400 کیلومتر از
نزدیک ترین نقطه آمریکا در شمالی ترین قسمت آن یعنی آلاسکا و جزایر هاوایی فاصله
دارد. با این حال موشک تائوپودونگ 2 می تواند فقط به سختی به آلاسکا برسد . البته کره
شمالی می تواند موشک هسته ای کوتاه برد را از روی کشتی شلیک کند ، ولی باز سیستم
دفاع موشکی فعلی قادر به دفاع در برابر آن نیست . به علاوه اگر یک بمب هسته ای از روی
کشتی شلیک شود، ردیابی اینکه این بمب از کجا آمده مشکل تر خواهد بود.
(Why Missile Defense Wont Work: A Technical Analysis)
(http://www.area51zone.com/abm/index.shtm1)
120 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
اهداف پنهان آمریکا . این مطلب بی اساس بو دن ادعاهای آمریکا را در خصوص سپر
دفاع موشکی مشخص می سازد ، اما در برابر این اهداف آشکار ذکر شده ، برخی از
تحلیل گران از موارد زیر به عنوان اهداف پنهانی طرح آمریکا یاد می کنند:
1. ب ی اعتمادی به تحولات داخل روسی ه. علی رغم همکاری های روسیه و آمریکا در پانزده
سال اخیر، آمریکا هیچگاه به روسیه ب ه عنوان متحدی قابل اطمینان نگاه نکرده است ، چرا
که به تحولات داخلی روسیه اعتمادی ندارد . از دید آمریکا نظام حاکم بر روسیه ، بسته و
دیکتاتوری است و این کشور فضاهای شکل گرفته پس از فروپاشی را برای گسترش
دموکراسی و حقوق بشر از بی ن برده است . مسألة حقوق بشر، نبود آزادی بیان و سایر
آزادی ها و به تأخیر افتادن اصلاحات باعث گردیده تا کشورهای اروپایی و آمریکا سیر
دموکراسی در روسی ة به ویژه در دوران پوتین را رو به قهقرا بخوانند . کاندولیزا رایس، وزیر
امور خارجه آمریکا بارها از نقض حقوق بشر در روسیه و تمرکز قدرت در این کشور
انتقاد کرده است . 1 این انتقادات به متحدین اروپایی روسیه نیز تسری پیدا کرده بگونه ای که
برخی از سیاستمداران اروپایی - نظیر الکساندرگراف لامسدورف عضو حزب دموکراتیک
« به بن بست رسیدن توسعه دم وکراتیک در روسیه » آلمان- امروزه بدون هیچ پروایی از
سخن می گویند. 2 آنچه که در حال حاضر مقامات آمریکا را بیش از پیش نگران می سازد
انتخابات سال آینده روسیه است . آمریکا اعتمادی به جانشین پوتین احتمالاً ایوانف - وزیر
دفاع فعلی روسیه - ندارد و بر آن است تا با اجرای طرح سپر دفاع موشکی و تضعیف
(U.S to Ignore Russia ") . نظامی روسیه خواسته های خود را بر این کشور تحمیل کند
Missile Fears. "(http://www.flametree.blog.city.com/ us-to-ignore-russia-missile(
fears.html)
2. جلوگیری از نزدیکی میان اروپای قدیم و روسیه . اگر چه روابط سرد اروپا و آمریکا پس
از اشغال عراق رو به گرمی نهاد و این کشورها در بازسازی و تأمین امنیت عراق مشارکت
(86/2/ خبرگزاری ایسنا، ( 21 ،« تمرکز قدرت در کرملین موجب نگرانی است » .1
(http://www.isna.ir/fa/news/view/2007/05/11)
روزنامه ،« مسکو دفاع موشکی آمریکا را بخشی از توطئه محاصره روسیه خواند » .2
(86/2/ اطلاعات، ( 30
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 121
کردند، اما خاطر ة تلخ مخالفت این کشورها با سیاست های آمریکا هنوز در ذهن
تصمیم گیران کاخ سفید مانده است . نومحافظه کاران آمریکا اکنون بیشتر ترجیح می دهند تا
روابط اقتصادی، سیاسی و نظامی قو ی تری با کشورهای اروپای شرقی - اروپای جدید -
داشته باشند تا با اروپای پیر، اما آنها همچنان همراهی کشورهای بزرگ اروپا، آلمان، فرانسه
و انگلیس، را با خود دارند و از نقش موثری که این کشورها می توانند در پیشبرد
سیاست های آمریکا ایفا کنند غافل نشده اند. به رغم این روابط، یکی از حدس هایی که در
مورد هدف آمریکا از طرح سپر دفاع موشکی زده می شود این است که ایالات متحده از
نزدیکی میان کشورهای اروپای شرقی و غربی مخصوصاً شکل گیری ائتلاف ضد آمریکایی
اروپا- روسیه چندان خشنود نیست، زیرا هم پیمانی رو به رشد مبتنی بر ا نرژی اروپا و
روسیه می تواند تهدیدی علیه آمریکا باشد . استقرار سپر دفاع موشکی در لهستان و
جمهوری چک نه ت نها می تواند امنیت این دو کشور را به امنیت آمریکا گره بزند ، بلکه از
نزدیکی آنها به روسیه نیز جلوگیری خواهد کرد . مضافاً اینکه نظامی شدن اروپا بستر
(U.s & Missile defense . مناسبی برای مداخلات آمریکا در این قاره فراهم خواهد ساخت
(http://www.cdi.org /Russia/johnson/2007/05/06) RIA_Novest, May6,2007)
3 . تأمین اعتبار مالی طرح سیستم دفاع موشکی . طی سال های گذشته سیستم دفاع موشکی
آمریکا با سه دسته مخالفت داخل ی مو اجهه بوده است . به لحاظ سیاسی گفته می شود
پیگیری این سیستم دفاعی که مستلزم کنار گذاشتن معاهده 1972 موشک های ضد بالستیک
از سوی آمریکا در 13 دسامبر 2001 بود ، موجب شد تا نظام کنترل تسلیحات خدشه دار و
زمینه برای خروج روسیه از آن فراهم شود . این خروج می تواند آغا زی برای پروژه های
نظامی روسیه و شروع جنگ تسلیحاتی باشد . همچنین برخی به آزمایش موشکی اخیر
چین در فضا اشاره می کنند و آن را نتیج ة سیاست های غلط کاخ سفید در این زمینه و
احساس خطر چین از سپر دفاع موشکی آمریکا می دانند.( جانسون، پیشین، ص 137 ) به
همین دلیل بر ا ین اعتقادند که ایالات متحده باید این برنامه نظامی را متوقف سازد که
نتیج ه ای جز ناام ن تر ساختن جهان ندارد.
122 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
به لحاظ فنی نیز از آنجا که هنوز نتیجه ای قطعی از آزمایش این سیستم و موفقیت آمیز
بودن آن ب ه دست نیامده گروهی در داخل آمریکا آن را بی حاصل می خوانند . در ماه می
2004 دانشمندان مرتبط با تحقیقات سپر دفاع موشکی در گزارش 76 صفحه ای که
هیچ مبنایی برای » نامگذاری شده بود ، اعلام داشتند : تحلیل های فنی « واقعیت های فنی »
اعتقاد به اینکه سیستم دفاع موشکی ظرفیت دفاع در برابر حملات واقعی را خواهد داشت
این نظر با اظهارات گروهی از اندیشمندان دانشگاه کمبریج و ماساچوست نیز .« نیافته اند
هیچ داده ای برای توجیه چنین فرضی » تأیید گردید . دانشمندان اخیر نیز تأکید داشتند که
با این حال آژانس دفاع موشکی پنتاگون در اقدامی تعجب برانگیز این «. وجود ندارد
(Wolf,Reuters 04/ گزارش ها را رد کرده، برنامه های خود را توسعه بخشیده است - 0513
02- این در حالی است که نتایج آزمایشات انجام شده نیز چندان رضایت بخش .htmml)
نبوده است . در آخرین آزمایش انجام شده توسط آژانس دفاع موشکی آمریکا که در 5 می
2007 در پایگاه نیروی هوایی واندنبرگ انجام شد ، شماری از م وشک های رهگیر زمین پای ة
مورد استفاده در این آزمایش از رسیدن به ارتفاع لازم بازماندند و باعث بروز خطای فنی
شدند (آژانس دفاع موشکی قرار است آزمایش بعدی خود را د ر تابستان امسال انجام
J.Hunt ,Report, May 25, 2007 (http://www.interceptorshield.com) .( دهد
سال گذ شته نیز در آزمایشی که در دسامبر 2006 در خصوص سیستم دفاع موشکی
ردیابی صورت گرفته بود از 9 موشک رهگیر شلیک شده تنها 7 مورد با موفقیت عمل
(Us Aborts Aegis Test, . کرده و دو موشک دیگر در آب های اقیانوس سقوط کرده بودند
(http://www.missilethreat.com.archives / id.4132/ detailes December 8,2006)
(/2007/05/13.html
این شکست ها منجر شد تا علاوه بر کسانی که به لحاظ سیاسی و فنی با سیستم دفاع
موشکی مخالفند ، دست ة سومی هم شکل بگیرد که معتقدند ایالات متحده در حال هدر دادن
پول مالیات دهندگان آمریکایی است . به لحاظ مالی گفته می شود که این سیستم از سال
2001 بودجه ای نزدیک 60 میلیارد دلار را به خود اختصاص داده است و برای عملیاتی
(Czech Republic, . شدن آن تا سال 2013 در لهستان حداقل به 4 میلیارد دلار احتیاج دارد
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 123
http://www.en.iran.ru/world/ ) Us Start talks on Missile Defense, May10,2007)
2007/05/02/64741957.html
برخی بر این نظرند که بوش می کوشد با استقرار سیستم دفاع موشکی در اروپای شرقی
نه تنها بخشی از هزینه های مربوطه را از طر یق اروپا تأمین کن د بلکه با مهم جلوه دادن
سیستم دفاع موشکی دموکرات های مخالف در کنگره را نسبت به اختصاص بودج ة لازم
برای آن قانع سازد. 1 آنچه کار بوش را سخت تر می سازد نفوذپذیر بودن طرح است ، چرا که
به گفته آناتولی دابرنین تنها با هزینه کردن 10 درصد مخارجی که آمریکا برای طرح
.( پرداخته است، می توان آن را از کار انداخت(جانسون ، پیشین، ص 50
پیش تر نیز ساخاروف، دانشمند روسی در مورد سیستم ابتکار دفاع استراتژیک گفته بود
هرگز علیه دشمن سر تا پا مسلح، موثر نیست ؛ این سیستم تا حدودی ممکن SDI سیستم »
است نوعی خط ماژینو در فضا باشد . (طرحی پر هزینه و آسیب پذیر در مقابل اقدامات
نمی تواند ب ه عنوان یک دفاع مردمی یا ب ه عنوان سپر محافظ در مقابل SDI تهاجمی) سیستم
.( همان، ص 51 ) « ضربة اول عمل کند، زیرا به سادگی قابل شکست است
4. گسترش حو زة نفوذ آمریک ا. همانگونه که پیشتر گفتیم ایالات متحده پس از 11 سپتامبر
روند یک جانبه گرایانه ای را برای پیشبرد اهداف خود در جهان و تثبیت هژمونی آمریکا در
پیش گرفته است . یکی از مناطقی که برای مقامات کاخ سفید در این زمینه حائز اهمیت
است، منطق ة اروپای شرقی ، یعنی حوز ة تحت نفوذ کمونیسم در دوران جنگ سرد است .
ایالات متحده طی چند سال گذشته تلاش بسیاری برای به عضویت در آوردن این کشورها
در ناتو انجام داده است . عضویت این کشورها در ناتو و دور شدن تدریجی آنها از روسیه
باعث شد تا مقامات مسکو قدرت خود را در این مناطق از دست رفته ببینند . مخالفت
روسیه با طرح سپر دفاع موشکی آخرین تلاش این کشور برای جلوگیری از توسع ة نفوذ
آمریکا در منطقه و بازگرداندن این کشورها به کمپ متحدین ر وسیه می باشد . مسکو
در منطقه می داند که به هر شکل « بازی دومینو » اقدامات آمریکا را شروع جنگ سرد و
(86/2/ سایت همشهری آنلاین، ( 30 ،« روسیه و آمریکا در مورد سامانه دفاع موشکی واشنگتن مذاکره می کنند » .1
124 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
می بایست متوقف شود. از دید مقامات کرملین سیاست های یک جانبه آمریکا که بر اساس
الگوی رئالیسم تهاجمی صورت می گیرد ، خطری برای جهان و در پیش گرفتن شی وة
امپریالیستی است که خلاف هنجارهای جامعه جهانی و قوانین بین المللی است ( روزنامه
.(86/3/ شرق، ( 12
تلاش آمریکا برای کاهش بحران . مشاجرات لفظی اولیه بین مقامات کاخ سفید و کرملین
نقش بسزایی در شدت گرفتن بحران داشت . این امر که تداوم آن می توانست عواقب
خطرناکی برای جهان به ب ار آورد ، آمریکایی ها را پیشقدم ساخت تا برای کاهش بحران
دست به اقداماتی بزنند . نخستین گام در این راه سفر رابرتس گیتس وزیر دفاع آمریکا و
خانم رایس به روسیه جهت مذاکره با روس ها و کاستن از اختلافات بود . اگر چه این
سفرها نتوانست طرف روسی را نسبت به اهداف آمریک ا از طرح سپر دفاع موشکی اقناع
کند. اما حداقل این نتیجه را در بر داشت که هر دو طرف پذیرفتند بیش از این با یکدیگر
به تعرض کلامی نپردازند و نسبت به هم محترمانه برخورد کنند . (پوتین رییس جمهور
تشبیه کرده بود). « رایش سوم » روسیه پیشتر بوش را به
همچنین به عنوان گام دوم، دو طرف موافقت کردند بعنوان بخشی از تلاش ها برای حل
مناقشه فزاینده بین خود نشست هایی در سطح وزیران دفاع و امور خارجه برگزار کنند .
دعوت از روسیه برای مشارکت در طرح سیستم دفاع موشکی و بازدید از سایت های
موشکی آمریکا در آلاسکا و فیلادلفیا - که قابلیتی ش بیه مدل پیشنهادی برای لهستان و چک
داشتند- در همین مرحله و برای کاستن از نگرانی های روسیه پیشنهاد شد ، اما ظاهراً هر دو
(Us Missile Defense: Cooperation with . درخواست با مخالفت روسیه روب ه رو گردید
NATO and Russia, Op.Cit)
گام سوم، ورود روسای جمهور دو کشور به گفتگوهای حضوری با یکدیگر بود .
اجلاس گروه هشت در کشور آلمان فرصتی را فراهم کرد تا روسای دو کشور راه های
برون رفت از بحران را بررسی کنند . سخنان جورج بوش، رییس جمهور آمریکا در
روزهای پیش از آغاز این نشست ، نقش مهمی در تعدیل بحران و ایجاد علاقه در طرف
روسی برای حل بحران از طریق دیپلماتیک ایفا کرد . جورج بوش در جریان سفر دوره ای
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 125
جنگ سرد به پایان رسیده و جنگ سرد دیگری رخ نخواهد داد . هم » : خود به اروپا گفت
اکنون ما در قرن 21 هستیم، جایی که باید با تهدیدات واقعی برخورد کنیم ؛ که این
تهدیدها از سوی افراطیون رادیکال و هم چنین تهدید تکثیر سلاح های هسته ای صورت
روسیه نگران سیستم سپر دفاع موشکی است و فکر می کند که » وی اظهار داشت «. می گیرد
این سیستم کشورش را هدف قرار داده، نه اینطور نیست . هدف آن رژیم هایی است که از
1.« سامانة موشک برای رسیدن به اهداف سیاسی و ایجاد آشوب استفاده خواهند کرد
اقدامات متقابل روسیه در برابر آمریکا . در مقابل پیشنهادات آمریکا برای کاهش بحران ،
واکنش های اولی ة روسیه بسیار تند و ناامیدکننده بود . روس ها نه تنها از لحن تند خود
نکاستند، بلکه دو کشور لهستان و جمهوری چک را نیز تهدید به حمله نظامی کردند . در
ما هنوز متقاعد نشده ایم که » این رابطه وزیر امور خارج ة روسیه، دمیتری پسکوف، گفت
تنها هدف این سپردفاع موشکی صرف ا تهدیدات احتمالی ممکن است که از جانب ایران یا
برخی دولت های دیگر مطرح شود . ب ه نظر ما تنها هدف واقعی روسیه است ، لذا روسیه
(Us Senators Back Missile Defense Plan, .« حق دفاع را برای خود محفوظ می داند
(http://www.examiner.com/a-754142-us-senators-back-missile-defense-plane.html)
واکنش روس ها در سه بخش قابل بررسی می باشد:
الف) تهدیدات متقابل روسیه
ب) اقدامات عملی صورت گرفته
ج) اقدامات احتمالی
الف) تهدیدات متقابل روسیه . تهدیدات متقابل روسیه نسبت به استقرار سپر دفاع موشکی
آمریکا در لهستان و چک در سه مرحله انجام شد . نخستین تهدید در این زمینه ، توسط
شخص پوتین و در مصاحبه با رسانه های خبری مطرح شد که پس از سخنان تند وی علیه
آمریکا در کنفرانس امنیتی مونیخ به س راغ او آمدند . پوتین صریحاً اعلام داشت که روسیه
(86/3/ روزنامه ایران، ( 13 ،« پیام تفاهم بوش برای کرملین ».1
126 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
می تواند دو راه را در پاسخ به استقرار سیستم ضد موشکی آمریکا برگزیند، اول آنکه
می تواند سیستم دفاع ضد موشکی بسازد و دوم آنکه موشکی بسازد که از سیستم های دفاع
موشکی بگذرد . او گفت تصمی م روسیه انتخاب راه دوم است (به نقل از موسوی، پیشین،
.( ص 51
تهدید دوم روسیه در جریان سخنرانی بعدی پوتین در مجمع فدراسیون روسیه عنوان
شد. همانطور که پیشتر اشاره کردیم پوتین در این سخنرانی خواستار تعلیق پایبندی روسیه
شد و ضرب العجلی یکس اله ای (CEF) به پیمان کاهش نیروهای نظامی متعارف در اروپا
برای کشورهای اروپایی تعیین کر که هنوز این پیمان را تصویب نکرده اند تا این کار را
انجام دهند . پوتین دلیل این اقدام روسیه را، علاوه بر مسائل دیگر، طرح آمریکا برای
استقرار سپر موشکی در اروپای شرقی اعلام کرد. 1
در همین راستا فرماند ة ستاد مشترک روسیه نیز اعلام کرد که ب ه کارگیری سپر دفاع
را فراهم آورد (INF) موشکی می تواند زمین ة کنار گذاردن پیمان نیروهای هسته ای میان برد
(Cited By: Pavel Podvig, . که ایالات متحده و شوروی آن را در 1987 امضاء کردند
"Missile Defense: The Russian Reaction", Febriary 26, 2007)
((http"//www.thebulletin.org/columns/pavel-podvig /2007/02/26.html
در صورت عملی شدن چنین تهدیداتی کل معادلات امنیتی در اروپای پس از جنگ
سرد با تهدید جدی روب ه رو می شود. به همین دلیل رهبران اتحادی ة اروپا به تکاپوی
جدی تری افتاده اند تا آمریکا را متقاعد کنند از طریق مشارکت با روسیه در طرح سپر دفاع
موشکی، همکاری مسکو را ب ه دست آورد . تحلیلگران نظامی می گویند روسیه این تهدید را
عملی خواهد کرد تا به ایالات متحده نشان دهد همانطور که آن کشور قادر به خروج از
پیمان های نظامی همچون پیمان موشک ضد بالستیک است، روسیه نیز می تواند ب ه طور یک
جانبه خود را از پیمان هایی که تمایلی نسبت به آنها ندارد رها سازد.
1. پیمان کاهش نیروهای نظامی متعارف در اروپا نخستین بار در سال 1990 میان روسیه و اعضاء ناتو امضاء شد .
این پیمان در سال 1999 مورد بازنگری اعضاء قرار گرفت . روسیه این پیمان را در سال 2004 به تصویب رساند .
در حال حاضر کشورهای ایسلند، لیتلند و لیتوانی بعنوان بخش های سابق اتحاد جماهیر شوروی و اعضاء جدید
ناتو این پیمان را تصویب نکرده اند. کشورهای عضو ناتو تصویب این پیمان را منوط به خروج نیروهای رسمی از
مولداوی و گرجستان ، جمهوری های سابق اتحاد جماهیر شوروی کرده اند.
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 127
اما آخرین تهدید که خطرناک ترین آنها نیز تلقی می شود تهدید به هدف قرار دادن دو
کشور جمهوری چک و لهستان و نشانه رفتن موشکهای روسیه به سمت آنها است .
نیکلای سلفتسف، فرمان دة نیروهای موشکی استراتژیک روسیه این تهدید را اینگونه بیان
در صورتی که لهستان و چک با احداث پایگاه های دفاع موشکی آمریکا در » : می کند
او « کشورشان موافقت کنند، با خطر هدف قرار گرفتن از سوی روسیه مواجه خواهند شد
اگر رهبران سیاسی به او دستور انجام ای ن کار را دهند موشک های روسی »: می گوید
می توانند تأسیسات دفاع موشکی ایالات متحده را در لهستان و جمهوری چک هدف قرار
.(Podvig,Op.Cit) « دهند
ب) اقدامات عملی صورت گرفته . دولت روسیه در نخستین واکنش جدی به طرح سپر
دفاع موشکی آمریکا در خرداد ماه ، اقدام به آزمایش موشک بالستی ک جدیدی با قابلیت
حمل کلاهک ترکیبی نمود . گفته می شود روسیه تلاش دارد تا برنامه های تولید موشک های
بالستیک و ضد بالستیک را با جدیت بیشتری دنبال کند و حتی برخی علت واکنش آرام
روسیه را ب ه خروج از پیمان موشک ضد بالستیک در سال 2002 ، بازتر شدن دست این
دولت برای ارتقاء سپر موشکی اش ذکر می کنند. کرملین در سال 2004 با موفقیت سیستم
مدرن ضد موشک بالستی ک را آزمایش کرد . ارتقاء موشک که دارای بردی حدود 6000
مایل است ب ه عنوان موشکی که قابلیت رهگیری و نابودی سایرموشک ها را دارد ، می تواند
(Russian Missile Defense . رقابت های نظامی روسیه را با آمریکا وارد دور جدیدی کند
System Test Successful, News Max Wires) Nov.29, 2004
http://www.newsmax.com/ archives / articles/2004 /11/29.html
که پیشتر نسبت (CEF) خروج روسیه از پیمان کاهش نیروهای نظامی متعارف در اروپا
به آن هشدار داده بود و متوقف ساختن اجازة نظارت بر نقل و انتقال واحدهای نظامی در
خاک این کشور توسط بازرسان خارجی که طبق این پیمان صورت می گرفت، اقدام دیگر
.( روسیه در این مورد باید به شمار آید (ایوانف، 1386
ج) پیش بینی اقدامات احتمالی . با توجه به اینکه کرملین هنوز به صراحت هم ة برنامه های
خود را اعلام نکرده است ، این مورد کارشناسان دفاعی گزینه های مختلفی را در این رابطه
پیش بینی می کنند. برخی از مهمترین این موارد عبارتند از:
128 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
-1 قرار دادن موشک های روسی بر پرتاب کننده های سیار
(Harding,Op.Cit) -2 حرکت ناوگان دریایی و زیردریایی روسیه به سمت قطب شمال
-3 تحکیم روابط با رژیم های مخالف ایالات متحده و حمایت از جنبش های ضد
آمریکایی
-4 فشار بر کشورهای اروپایی از طریق تحمید صدور گاز به اروپا اگرچه این ابزار
روسیه تاثیر مستقیمی برآمریکا ندارد ، اما فشار زیادی بر متحدین آمریکا در اروپا وارد
می کند، زیرا روسیه از نظر تأمین گاز اروپا در مکان نخست و از نظر تأمین نفت در مکان
دوم قرار دارد . در مجموع 30 درصد نفت و گاز مصرفی کشورهای اروپایی را روسیه
تأمین می کند و قرار است این رقم در سال های آینده با راه اندازی خطوط لوله جدید از
جمله خط لوله گاز اروپای شمالی افزایش یابد که نفت روسیه را به آلمان انتقال خواهدداد.
دیدگاه اعضاء ناتو نسبت به تشدید بحران . در حال حاضر میان اعضاء ناتو دیدگاه ها و
مواضع مختلفی شکل گرفته و این امر ، آنها را نسبت به استقرار سیستم دفاعی موشکی در
شرق اروپا دچار تردید کرده است . اعضای قدیمی ناتو در اروپا به سپر دفاع موشکی
علاقه ای ندارند ، اما نمی خواهند به نزاع و کشمکش با آمریکا ادامه دهند و از سوی دیگر از
قدرت به سرعت در حال رشد روسیه هم بیم دارند . آنها نمی خواهند که سیاست های اروپا
بار دیگر نظامی شود ، چون این کار به منافع اروپا لطمه می زند و موضع آمریکا و ت ا حدی
(U.s and Missile defense" RIA _ Novest, May روسیه را تقویت می کند. (" 6,2007
(http://www.cdi.org /Russia/johnson/2007/05/06)
از دید مقامات آلمان آنچه که بروز کرده چرخه ای از بی اعتمادی میان آمریکا و روسیه
است که باید جلوی آن گ رفته شود . آلمان ب ه شدت مخالف ایجاد دودستگی میان
کشورهای اروپا همانند زمان شروع جنگ عراق و تقسیم اروپا به اروپای قدیم و جدید
است.
او مطمئن است که » : وزیر دفاع آلمان فرانس ژوزف هونگ در این باره می گوید
ایالات متحده می تواند نگرانی های روسیه را با تبیین این موضوع که منافع مشترکی به
او ضمن تایید .« لحاظ امنیتی در برابر موشک های دولت های سرکش وجود دارد رفع کند
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 129
کارکردی » سپر دفاع موشکی بعنوان »: تلویحی طرح سپر دفاع موشکی آمریکا ، تاکید می کند
در نظر گرفته شده که هدفش مقابله با تهدیدی است که می تواند 10 « دفاعی برای مردم
(Poland Willing to Host Interceptor Missile Race) «. سال دیگر باشد
http://www.doctorbulldog.wordpress.com/2007/04/25
با این وجود نگاه های بدبینانه نسبت به اقدامات آمریکا همچنین در این کشور وجود
دارد. کورت بک رهبر سوسیال دموکرات ها چندی پیش هشدار داد، آمریکا و روسیه در
آستانة رقابت تسلیحاتی دیگر بر سر خاک اروپا هستند و کشورش باید جلوی این امر را
در وب سایت: ،« بگیرد (روسیه در فکر تلافی موشکی علیه آمریکا
http://www.hamshahrionline.com/fa/news/view/html
فرانسه نیز همچون آلمان نگرانی هایی در مورد آیند ة اروپا و همچنین کارایی سیستم
سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپای شرقی دارد . دیدگاه های روسیه مبنی بر اینکه این اقدام
آمریکا جرق ة نا امنی را در اروپا خواهد زد ، فرانسویان را ن سبت به آینده نگران می سازد
.(Rice Defends European Interceptors Plan, April 12,2007,Op.Cit)
اسلواکی - دیگر کشور اروپایی که در همسایگی لهستان و چک قرار دارد - بر این نظر
شده اند که با روسیه دربار ة « خطایی استراتژیک » است که آمریکا و اتحادی ة اروپا دچار
استقرار سپر دفاع موشکی مشورت نکرده اند . روبرت فیکو، رییس جمهور اسلواکی
علی رغم وارد کردن این انتقاد به آمریکا و اتحادیه اروپا استقرار سپر دفاع موشکی را
در سایت ،« تهدید هسته ای روسیه علیه آمریکا ) « اقدامی برای امنیت بیشتر اروپا می داند »
(http://www.hamshahrionline.com/fa/news/view/html : اینترنتی
در این میان از همه مهم تر موضع دو کشور میزبان سپر دفاع موشک ی، لهستان و
جمهوری چک است . این دو کشور که به تازگی به عضویت ناتو درآمده اند ، اقدامات
آمریکا را برای امنیت اروپا حیاتی می دانند. نخست وزیر جمهوری چک در نشست 15
دفاع از اروپا در برابر موشک های برخی دولت ها و سازمان ها گامی » رهبر اروپایی گفت
ضروری است که به ش کل قابل توجهی امنیت متحدین اروپایی و همسایگ انمان را افزایش
(Czech Premier: US Missile Defense Plan Necessary", Associated Press, «. خواهد داد
http://www.jpost.com/servlet/satellite?cid=11787086.show)
130 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
مشخص شد Ipsos-Tambor این در حالی است که در بررسی صورت گرفته توسط
اکثر مردم چک مخالف نصب سیستم سپر دفاع موشکی در چک هستند. (در این نظرسنجی
28 درصد موافق بودند ). / 55/8 درصد پاسخ دهندگان مخالف و تنها 2
(Czech Republic U.S Start talks on Missile Defense may 10", Op.Cit)
همچنین در رای گیری از مردم شهر تورکاوک به عنوان محلی که قرار است سیستم
رادار آمریکا در پایگاهی نزدیک آن نصب شود ب ه عمل آمد از 90 رأی دهند ة واجد شرایط
72 نفر با این طرح مخالف بودند و اعلام کردند که شورای شهر باید از هر اقدامی برای
جلوگیری از انجام این کار استفاده کند . با این وجود معاون نخست وزیر چک ب ر
اطلاع رسانی بیشتر به مردم کشورش در اجرای این طرح تأکید دارد و معتقد است که این
طرح برای روابط آمریکا - اروپا خوب است و اروپا نیازمند آن می باشد . آندره لیسکا
رییس کمیت ة اروپایی پارلمان چک هم در این باره بر این نظر است که اگر آمریکا
می خواهد کشورهای ناتو ر ا با دفاع موشکی محافظت کند باید رضایت آشکار و جمعی
اعضاء ناتو را ب ه دست آورد . آمریکا که خود عضو ناتو است اذعان می دارد که بدن ة ارشد
تصمیم گیرندة ناتو کاملاً توجیه شده اند . اما به رغم این گفته ها و تحقیقات ده هزار
صفحه ای ناتو در خصوص ساخت سیستم دفاع موشکی، این کشورها هنوز دقیقاً نمی دانند
چه باید بکنند . آنجلا مرکل، صدراعظم آلمان، تلاش بسیاری می کند تا این موضوع از
(Harris), طریق ناتو و نه ب ه صورت دوجانبه مدیریت شود
(http://www.npr.org/templates/story/php)
اما با ا ین حال برخی از ناظران بین المللی بر این نظر ند که اگر نخبگان اروپایی عزمی
راسخ برای بازگرداندن اتحادی ة اروپا به یک بازیگر ای مهم در عرصه جهانی دارند باید با
جدیت بیشتری با روسیه برخورد کنند . (آمریکا به هیچ وجه مایل به درگیر کردن ناتو در
بحث نیست و تطویل در این کار می تواند همانند 4 سال پیش یک بار دیگ ر ناتو را وارد
چالش کند ) طرفداران رویکرد برخورد با روسیه، غالباً به رفتارهای این کشور در طول دهه
90 ، دشمنی و مخالفت های آن با روند گسترش ناتو به شرق اشاره و تاکید می کنند که در
آن زمان هم اروپایی ها در برخورد با روسیه دچار تردید بودند و دو پهلو صحبت می کردند
در حالیکه واشنگتن بسیار خونسردانه تهدیدات روسیه را نادیده گرفت و حاصل این رفتار
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 131
آمریکا امروز وجود اروپایی دموکراتیک، صل ح آمیز و ایمن تر است . سوارن کرن ، پژوهشگر
روابط بین الملل، که توسع ة اتحادی ة اروپا را حاصل تضمین های امنیتی فراهم شده توسط
روسیه که ایالات متحده » : گسترش ناتو می داند از جمله این پژوهشگران است . او می گوید
را متهم به، ب ه خطر انداختن جهان می کند، کمکی به ایجاد اعتماد در میان اروپائیان نکرده
است. روسیه در سال 2006 بزرگ ترین صادر کنند ة اسلحه به سوریه و ونزوئلا – که جزء
دولت های سرکش هستند - بوده و سیستم دفاعی به ارزش 700 میلیارد دلار به ایران
فروخته است . همچنین سیاست های ملی گرایانه این کشور در زمین ة گاز و انرژی در
به هر « سال های گذشته بیش از دفاع موشکی آمریکا بر هم زنند ة امنیت اروپا بوده است
حال ادام ة این وضعیت و تردید اروپایی ها در برابر قدرت نمایی روسیه دلیل مثبتی برای
بسیاری از دموکرات ها و جمهوری خواهان واشنگتن خواهد شد که اروپایی ها هنوز فاقد
بلوغ لازم برای پذیرفتن نقش رهبری جدی در امور جهان هستند . بنابراین تداوم ثبات
سیستم بین المللی به رهبری آمریکا بستگی دارد . حتی اگر روسیه و دوستان حامی اش در
(Kern, اروپا آرزوهایی غیر از آن داشته باشند ( 2007,28
(http://www.eng.gees.org/english.pdf.187)
پیامدهای بحران جاری برای ایران و جهان . اگر چه در حال حاضر روسیه فاقد جایگاه و
قدرت پیش از فروپاشی خود است، اما در این نکته که هنوز قدرتی بزرگ و تأثیرگذار در
روابط بین الملل است کمتر می توان تردید داشت . مسائل بسیاری در جهان وجود دارد که
به وضع و حضور این کشور پیوند خورده است و برخورداری از حق وتو در شورای
امنیت نیز آن را تشدید می کند. در شرق آسیا بحران هسته ای کره شمالی و مذاکرات شش
جانبه، در خاورمیانه بحر ان عراق، لبنان، فلسطین و پرونده هسته ای ایران و در آفریقا بحران
سودان و سومالی و همچنین در خود اروپا مسأله استقلال کوزوو و آیند ة انرژی، جملگی
به نوعی متأثر از تصمیمات مسکو است.
اما در این میان مسأل ة هسته ای ایران و سرنوشت آن از جایگاهی خاص برخوردار
است. در عین حال که ایران و اتحادی ة اروپا مذاکرات خود را برای به نتیجه رسیدن پروند ة
هسته ای ادامه می دهند، ایالات متحده در حال تهی ة پیش نویس قطعنام ة جدیدی علیه ایران
در شورای امنیت است . ایران اعلام نموده است که به هیچ وجه حاضر به عقب نشینی از
132 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
مواضع خود و نادیده گرفتن حق قانونی اش در دس تیابی به انرژی هسته ای نیست . ایالات
متحده نیز همچنان که در مورد طرح سپر دفاع موشکی شاهد آن هستیم در حال تنگتر
کردن حلقه محاصره و مقابله با اقدامات احتمالی ایران می باشد. گمانه زنی ها حاکی از آن
است که ایالات متحده خود را برای حمله ای احتمالی به ایران در آینده آماده می کند و
استقرار طرح سپر دفاع موشکی در عین حال که هدف تضعیف توان استراتژیک و
بازدارندگی روسیه و چین را مدنظر دارد گامی برای متقاعد ساختن کشورهای اروپایی
برای محفوظ ماندن در برابر خطرات ایران در صورت همراهی شان در حمل ة احتم الی به
ایران است.
در حال حاضر روند یک جانبه ای که آمریکا در سراسر جهان برای تحقق خواسته های
خود در پیش گرفته نه تنها به زیان ایران، بلکه به ضرر هم ة کشورهای جهان است. گشوده
شدن جبه ة مخالف اقدامات آمریکا از سوی روسیه می تواند فرصت مناسبی برای ایران
فراهم سا زد تا از شکل گیری اجماع مجدد بر سر پرونده ، هسته ای اش در شورای امنیت
جلوگیری نماید . اگر هدف واقعی آمریکا از طرح سپر دفاع موشکی، ایران و کاهش توان
نظامی آن برای حمله ای قریب الوقوع در آینده باشد ، ایران می تواند این نکته را به مقامات
کرملین یادآور شود که تغی یر رژیم ایران نه تنها زمین ة بروز و آشوب در منطقه آسیای میانه
و قفقاز را فراهم می سازد، بلکه در صورت موفقیت ، نظام سیاسی موافق غرب در ایران بر
سر کار خواهد آورد که معنایش چیزی جز تنگتر شدن حلق ة محاصر ة روسیه نخواهد بود ،
لذا دو طرف باید همکاری بیشتری با یکدیگر داشته باشند . عمل به تعهدات از سوی
روسیه در تحویل سوخت اتمی نیروگاه بوشهر که ب ه دلیل مخالفت های آمریکا به تأخیر
افتاده، حلق ة نخست همکاری های جدید می تواند باشد . حتی این امکان برای ایران وجود
دارد تا پیوندهای خود ، با کشور چین نیز مستحکم تر سازد و این کشور ر ا نسبت به عواقب
طرح های مشابهی آگاه سازد که می توانند اهدافی کوتاه مدت و بلند مدت/ ظاهری و پنهانی
داشته باشند.
توسعة قراردادهای نفتی و پیگیری خط لوله انتقال گاز به اروپا مسأله دیگری است که
در فضای بی اعتمادی شکل گرفته میان روسیه و اروپا به خوبی می تواند پ یگیری شود .
موفقیت در این کار علاوه بر آنکه حجم سرمایه گذاری های خارجی در ایران را می تواند
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 133
افزایش دهد ، اروپایی ها را نیز در کالایی استراتژیک به ایران وابسته می کند و این امر
می تواند بر آینده روابط ایران - اروپا و کاهش مخالفت آنها با برنامه های هسته ای ایر ان
موثر باشد.
اما به همان میزان که بحران فعلی در روابط روسیه و آمریکا، ایران و سرنوشت پروند ة
هسته ای آن را تحت تاثیر قرار می دهد سایر بحران ها را نیز متاثر می سازد . بیش از هر
جای دیگر این تاثیر در خاورمیانه و ب ه واسطه اوج گرفتن رقابت تسلیحاتی میان کشورهای
منطقه احساس می شود . در محیطی همچون خاورمیانه و آسیا که هنوز مسأله امنیت و
مرزهای جغرافیایی برای کشورهای آن حل نشده است ، آغاز برنامه های نظامی جدید تأثیر
دومینویی بر سایر کشورها خواهد گذاشت . به عنوان مثال با شروع فعالیت های نظامی
روسیه، چین برنامه های خود ر ا در فضا سرعت بیشتری خواهد بخشید . این برنامه ها خود
می تواند تحریک کنندة هند و به تبع آن پاکستان و اسرائیل شو د.
(Analysis of the National Missile Defense System, November 16,2006.)
(http://www. echeat.com/essay.php?t=31810)
جهان بیش از آنکه در مقطع فعلی نی ازمند جنگی جدید و هزینه های سرسام آور نظامی
باشد، محتاج صلح و آرامش و کمک به توسعه پایدار در کشورهای ضعیف است . خطرات
بسیاری در جهان وجود دارد که مشارکت کشورها مخصوصاً قدرت های بزرگ را می طلبد.
تروریسم، سلاح های کشتار جمعی، منازعات قومی و مذهبی، آلودگی هوا، مهاجرت،
بیماری های مسری، گرم شدن کره زمین و ... بخشی از این خطرات و مشکلات هستند، لذا
اختلاف دو قدرت بزرگ جهان - روسیه و آمریکا - پیش از آنکه ب ه عنوان مشکلی جدید به
این لیست افزوده گردد می بایست با مذاکره مداوم و راه حل های دیپلماتیک، ب ه جای
استفاده از زبا ن خشونت رفع شود . نقش سایر دولت ها در این مورد ، ب ه ویژه کشورهای
آلمان، فرانسه، انگلیس، ژاپن و چین می تواند بسیار موثر باشد . هرچند اجلاس گروه هشت
فرصت مناسبی برای این کشورها فراهم ساخت تا گرد هم آیند و به چاره اندیشی در این
زمینه بپردازند ، اما هنوز راه حل پی شنهادی ولادیمیر پوتین مبنی بر انتقال محل نصب سامان ة
دفاع موشکی از لهستان و جمهوری چک به عراق یا ترکیه یا استفاده از پایگاه رادار قبله
روسیه در آذربایجان نتوانسته است نظر مقامات آمریکا را جلب کند.
134 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
نتیجه گیری
موضوع استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا در دو کشور له ستان و جمهوری چک یک
بار دیگر دو ابرقدرت سابق را در مواجهه با هم قرار داده است . هرچند سخن گفتن از
شروع جنگ سرد ب ه دلیل فراهم نبودن کلی ة مختصات و مولفه های آن دشوار است ؛ اما با
ورود به قرن بیست و یکم دو کشور روسیه و آمریکا در حال تجربه جهان جدیدی هستند.
جهانی که در آن ایالات متحده می کوشد با پیگیری الگوی رئالیسم تهاجمی هرچه بیشتر
بر قدرت ش بیفزاید و خود را به سطح هژمون جهانی ارتقاء دهد و در مقابل روسیه نیز با
درک این خطر و عمل طبق نظری ة رئالیسم تدافعی می کوشد دست به موازن ة قدرت زده از
برهم خوردن موازن ة استراتژ یک در منطقه و جهان به ضرر خود جلوگیری کند . بدین
ترتیب و بر اساس آنچه که گفته شد، می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که:
-1 استقرار سیستم دفاع موشکی آمریکا تهدیدی علیه ایران نیز محسوب می شود ؛ اما
هدف اصلی آن کنترل روسیه و برهم زدن موازنه استراتژیک نظامی به زیا ن روسیه است ؛
زیرا نه تنها اروپا را از تیررس موشک های روسی دور سازد ، بلکه این کشور را در معرض
شناسایی راداری نیز قرار دهد . این رفتار آمریکا می تواند خطر کاهش ب ه کارگیری سلاح
های هسته ای را از سوی روسیه به همراه داشته باشد.
-2 با استقرار سپر دفاع موشکی آمریک ا در لهستان و جمهوری چک روسیه عملاً یگانه
ابزاراستراتژیک خود را در چانه زنی با غرب از دست می دهد و دیگر قادر به باج خواهی
و تهدید منافع غرب نخواهد بود . این امر می تواند زمین ة نزول این کشور را از قدرت ی
بزرگ به جایگاه قدرتی متوسط فراهم آورد.
-3 هر دو جنگ سرد گذشته در مماشات غرب با افزایش اقتدار و نفوذ شوروی ریشه
داشتند، اما در شرایط کنونی که ایدئولوژی در ملاحظات سیاست خارجی دولت ها
تنظیم می « صلح دموکراتیک » جایگاهی ندارد و مناسبات قدرت ها تنها براساس الگوی
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 135
گردد، دیگر نیازی به مماشات از سوی آمریکا وجود ندارد ، پس به نظر می رسد تنش در
مناسبات این دو ابرقدرت دوران جنگ سرد، ادامه یابد.
مقاومت » -4 سیاست روسیه در برابر غرب در سال های گذشته مبتنی برالگوی رفتاری
بوده است ، بنابراین کشور ب ه واسطة آنکه ب ه دنبال حفظ موقعیت و قدرت « و مشارکت
خود در معادلات جهانی است حاضر نیست وارد رقابت تسلیحاتی به ضرر تحلیل رفتن
قدرت اقتصادی خود شود . بنابراین در گام نخست می کوشد تا با مقاومت در برابر آمریکا
باج خواهی کند و در نهایت از آنجا که خود نیز منافعی مشترک با غرب در تضعیف ایران
دارد به همراهی و مشارکت با آمریکا روی خواهد آورد.
-5 اجرای طرح سپر دفاع موشکی در لهستان و چک نه تنها می تواند به تثبیت هژمونی
آمریکا، تهیه اعتبار مالی طرح سپر دفاع موشکی، تضعیف روسیه، جلوگیری از نزدیک
شدن روسیه به اروپا، دفاع از ایالات متحده و متحدینش در برابر خطرات احتمالی یاری
رساند، بلکه منجر به تقویت جایگاه ار وپای جدید در برابر اروپای قدیم و افزایش نقش
سیاسی آنها نیز خواهد شد.
-6 موافقت لهستان و جمهوری چک با استقرار سامان ة دفاع موشکی آمریکا در خاک
دولت های » کشورشان، اروپا را تا حدی در برابر تهدیدات موشکی روسیه یا آنچه آمریکا
تلقی می کند محافظت می کند ؛ اما این اقدام زمین ة نظامی شدن خاک اروپا از یک « سرکش
طرف و ایجاد شکاف در اتحادی ة اروپا و کاهش انسجام و یک پارچگی آن را از سوی دیگر
نیز فراهم می سازد.
-7 بحرا ن جاری در روابط روسیه و آمریکا در عین حال که فرصت خوبی برای ایران
جهت جلب مشارکت اروپا در سرمایه گذاری در بخش های نفتی خود، ایجاد شکاف در
اجماع جهانی علیه ایران و نزدیکی بیشتر به روسیه فراهم می سازد ، می تواند یک بار دیگر
136 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
ایران را وجه المصالحه آمریکا و روسیه قرار دهد (آمریکا می تواند در ازاء تعویق عملیاتی
کردن سپر دفاع موشکی خود همکاری بیشتر روسیه را در افزایش تحر یم ها علیه ایران
خواستار شود ) لذا می طلبد که دستگاه سیاست خارجی ایران با هوشیاری بیشتری عمل
نماید.
فارسی:
- اتوتایل ژئاروید و دیگران، ( 1380 ). اندیشه های ژئوپلیتیک در قرن بیستم ، ترجمه
محمدرضا حافظ نیا و هاشم نصیری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
- بلیس، جان ، استیواسمیت، ( 1383 ). جهانی شدن سیاست : روابط بین الملل در عصر
نوین، ترجمه ابوالقاسم راه چمنی، جلد اول، تهران: ابرار معاصر تهران.
- ثقفی عامری، ناصر ،( 1365 ). ابتکار دفاع استراتژیک یا جنگ ستارگان ، تهران : دفتر
مطالعات سیاسی و بین المللی.
11 سپتامبر، ساختار نظام بین الملل و هژمون آمریکا ، .( - دهشیار، حسین ،( 1381
. فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 5، ش 3 و 4
- حافظ نیا، محمدرضا ،( 1385 ). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک ، تهران : انتشا رات آستان
قدس رضوی.
، - چالمرز جانسون، ( 1384 ). مصائب امپراتوری : امپریالیسم ن ظامی آمریکا در قرن 21
تهران: ابرار معاصر تهران.
همشهری دیپلماتیک، سال 2 . ش ،« موازنه شکننده » .( - کوزه گر کالجی، ولی ،( 1386
13 ، اردیبهشت.
- متقی، ابراهیم ،( 1376 ). تحولات سیاست خارجی آمریکا : مداخله گرایی و گسترش
1945-1997 ، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 137
. - مشیر زاده، حمیرا ، ( 1384 ).تحول در نظریه های روابط بین الملل، تهران: سمت، 1
همشهری دیپلماتیک ، سال دوم، « رقابت تسلیحاتی » .( - موسوی، سید رسول ،( 1386
. ش 13
- نقیب زاده ، احمد ،( 1378 ). تحولات روابط بین الملل: از کنگره وین تا امروز ، تهران :
قومس.
- انگیسی:
- "Analysis of the National Missile Defense System", November -16,2006.
(http://www.echeat.com/essay.php?t=31810)
- Begg, Clair, "Russia Wars Czech Republic, Poland on Missile Defense" RFE/RL,
February 20,2007.(http://www.rferl.org/features-artivcle/2007/02/3
- ’‘Czech Republic, Us Start talks on Missile Defense", May 10,2007
http://www.en.iran.ru/world/2007/05/02/64741957.html
- Cited By: Pavel Podvig ,"Missile Defense: The Russian Reaction", Febriary 26,
2007(http"//www.thebulletin.org/columns/pavel-podvig/2007/02/26.html)
- Costa, Doniell, "The End of Cold War: Defensive or Offensive Realism? ", Toufts
University, America foreign Policy , December 4 , 1998 , (http://www. Indfliks.
Com/ daniell/ papers/ html)
Czech Premier: US Missile Defense Plan Necessary", Associated Press,
-(http://www.jpost.com/servlet/satellite?cid=11787086.show)
Czech Republic U.S Start talks on Missile Defense may 10", Op.Cit138
/ پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
- Harris, Emily, "Euroupeans Cool to U.S Missile Defense Plan",
(http://www.npr.org/templates/story/php)
- Hwang, Jihavan, "Opportunity: The Soviet Union and North Korea in
Comparative World Affairs, summer 2005, (http://www.findarticles.com/p/
articles/mi-m2393)
-Kern, Soren," Why Russia Fears Transatlantic Missile Defense", GEES, March
28,2007.(http://www.eng.gees.org/english.pdf.187)
- J.mearsheimer, John ,"The Tragedy of Great Power Politics (New York: w.w.
North & Company, 2001)(http://www.une. edu/ derts/ diplomat/archives- roll/2007-
5-10/ Book
- J.Korb Lawrence and Alexandr L.Tiersky ,"The End of Unilateralism? Arms
Control after September 11", Council on Foreign Relations October 1 ,2001.
(http://www.cfr.org/publication/40856/end -of- unilateralism-aerms-control-afterseptember-
11.html)
- Jim Wolf , "US Missile Shield wont Work: Scientist Group"., Reuters 04/0513-02-
.htmml
- J.Hunt,Natohan,"Target threat Missile Fails in Test of Ground Based Interceptor
Shield Report, May 25, 2007(http://www.interceptorshield.com)
''- Putin Meets Czech Leader Compares u.s Missile Defense to pershing'',
(http://www.mosnews.com/news/2007/04/27.htm1)
- Putin, Pudvig, "The U.S and Russia's "Ludicrous" Missile Defense Rhetoric,
May 23,2007. (http://www.thebulletin.org/columns/pavel-podvig/2007/05/24/html)
سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386 / بحران استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا.../ 139
- Poland Willing to Host Interceptor Missile Race
(http://www.doctorbulldog.wordpress.com/2007/04/25
- Rice Defends European Interceptors Plan, April 12,2007,Op.Cit
-"Rice Defends European Interceptors Plan", April 12,2007,
(http://www.missilethreat.com./2007/05/13.html)
- Russian General Warns USA Developing Antimissile System in Europe RIA_
Novesti, (http://www.cdi.org/russia/johnson/2006-280-34.cfm)
"Russian Missile Defense System Test Successful", News Max Wires,
Nov.29,2004(http://www.newsmax.com/archives/articles/2004/11/29.html)
"- U.S Missile Defense: Cooperation with NATO and Russia", Bureau of European
and European and Eurasian Affairs", April 16, 2007.06.17
(http://www.state.gov/p/eur/rls/fs/83123.htm)
"- U.S to Ignore Russia Missile Fears. "(http://www.flametree.blog.city.com/ us-toignore-
russia-missile-fears.html)
"U.s and Missile defense" RIA _ Novest, ,May 6,2007 -
(http://www.cdi.org /Russia/johnson/2007/05/06)
- "Us Says Russia can not Veto Missile Defense" Reuters, May 15,2007.
(http://www.today.reuters.com /news/article/news-aspx)
-"Us Missile Defense: Cooperation with NATO and Russia", Op.Cit-
- "Us Senators Back Missile Defense Plan",(http://www.examiner.com/a-754142-
us-senators-back-missile-defense-plane.html)
140 / پژوهش حقوق و سیاست / سال نهم شماره 22 بهار و تابستان 1386
- "U.s and Missile defense" RIA _ Novest, May 6,2007
(http://www.cdi.org /Russia/johnson/2007/05/06)
- "Us Aborts Aegis Test", December 8,2006
(http://www.missilethreat.com.archives /id.4132/detailes/2007/05/13.html)
- Why Missile Defense Wont Work: A Technical Analysis",
(http://www.area51zone.com/abm/index.shtm1)
- Wirbeld Loring, Star Wars , v.s Tools of Space Supremacy (London Sterling,
Virginia, Pluto Press; 2004), PP.9-30
)