نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 حقوق عمومی،دانشکده حقوق،دانشگاه قم، قم، ایران

2 مدیر گروه آموزشی حقوق عمومی- دانشگاه قم

چکیده

حق تعیین سرنوشت یکی از اساسی ترین حق های حقوق بشری است. در رویکرد حقوق بشری، انسان عاقل، دارای اراده آزاد و ویژگی خودمختاری است و دارای حق تعیین سرنوشت خویش می باشد. مطابق نظریه قدرت موسس نیز حق حاکمیت نسل های یک ملت در تعیین سرنوشت خویش نمی تواند در ساختارهای سیاسی - حقوقی که مخلوق اراده ملت است، محدودشود. در این پژوهش درصدد شناسایی ماهیت حق تعیین سرنوشت در قانون اساسی ایران برآمدیم. در این زمینه به دو دیدگاه رسیدیم: دیدگاه مبتنی بر حاکمیت دین بر اراده سیاسی ملت و دیدگاه مبتنی بر عدم محدودیت اراده ملت در حق تعیین سرنوشت خویش. نظراول با قرائت حقوق بشری از حق تعیین سرنوشت منطبق نبوده و این حق با اتخاذ این نظر صرفا جنبه شکلی می یابد. نظر دوم هرچند در مبنا منطبق با رویکرد حقوق بشری است و حق تعیین سرنوشت را منطبق با قرائت حقوق بشری آن مورد پذیرش قرار می دهد لکن در عمل با توجه به برخی اصول قانون اساسی و ساختار سیاسی ایران با چالش هایی مواجه است که برطرف نمودن آن ضروری می باشد. درغیر این صورت حق تعیین سرنوشت صرفا در لفظ مورد پذیرش قرار گرفته و هیچ اثر عملی نخواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identifying the Right to Self-Determination in the Constitution of the Islamic Republic of Iran in Light of Constituent Power Theory

نویسندگان [English]

  • Saeb Dast Peyman 1
  • Alireza Dabirnia 2

1 Public Law,Law Faculty,Qom University, Qom, Iran

2 Faculty Member of the General Law Department of Qom University

چکیده [English]

The right to self-determination is amongst the most fundamental rights enumerated in human rights law. In the human rights approach, the wise man has free will and autonomy and the right to self-determination. according to the constituent power theory, the sovereignty of generations of a nation in self-determining cannot be limited in the political - legal structures created by the will of the nation. In this research, it is sought to identify the nature of the right to self-determination in the Constitution of Iran. In this regard, two points were considered: a view based on the supremacy of religion on the political will of the nation and the other one is based on the non-limitation of the will of the nation on right to self-determination. The first viewpoint is not consistent with the readings of the right to self-determination under human rights law. Although the second point is based on the human rights approach, in practice, due to the fact that constitutional principles and political structure of Iran is faced with some challenges, it is necessary for them to be resolved. Otherwise, the right to self-determination is admitted only in theory and there will be no practical effect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Human rights"
  • "right to self determination"
  • "founder power"
  • "constitution of the Islamic Republic of Iran
  • "Autonomy"
کتاب‌ها
- جهان­بین، عبدالله، سلسله جلسات بازخوانی مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی 1368(تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، 1394).
- حسینی پور، مجتبی، سلسله جلسات بازخوانی مجلس بررسی نهایی قانون اساسی 1358(تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، 1392).
- دبیرنیا، علیرضا، قدرت موسس؛ کاوشی در مبانی حقوق اساسی مدرن (تهران: موسسه مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش، 1395).
- دوگی، لئون، دروس حقوق عمومی، ترجمه محمدرضا ویژه، چاپ1 (تهران: نشرمیزان، 1388).
- دیوید بیتام، دموکراسی و حقوق بشر، ترجمه: محمدتقی دلفروز، چ2 (تهران: نشر طرح نو، 1389).
- راسخ، محمد، حق و مصلحت، چاپ1 (تهران: نشر طرح نو، 1381).
- زمانیان جهرمی، علی، سلسله جلسات بازخوانی مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی 1358(تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، 1395).
- صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، چاپ1، ج1و 2و3 (تهران: بیتا، 1364).
- لاک، جان، رساله­ای در باره حکومت، ترجمه حمید عضدانلو، چاپ 1 (تهران: نشرنی، 1387).
- لاگلین، مارتین، مبانی حقوق عمومی، ترجمه محمد راسخ، چاپ 3 (تهران: نشرنی، 1392).
- مهرپور، حسین، نظام بین­المللی حقوق بشر، چاپ1 (تهران: نشر اطلاعات، 1377).
- هارت، هربرت، آزادی، اخلاق، قانون (درآمدی بر فلسفه حقوق کیفری عمومی)، ترجمه محمّد راسخ، چاپ1 (تهران: نشر طرح نو، 1388).
- هاشمی، سیّد محمّد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 2، چاپ 1(تهران، نشردادگستر، 1380).
- هاشمی، سیّد محمّد، حقوق بشر و آزادی­های اساسی، چاپ 1 (تهران: نشر میزان، 1384).
مقاله‌ها
- چوپانی یزدلی، محمدرضا، «بررسی نظری و تحلیلی حقوق فردی با تکیه بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه بصیرت، سال دهم، شماره 30 و 31، (1382).
- خلیلی، محسن، «نگاهی مقایسه‌ای به مسأله بازنگری قانون اساسی مجلس خبرگان رهبری 1358 و شورای بازنگری 1368»، مجله متین، شماره 3، (1380).
 - دبیرنیا، علیرضا و اسدآبادی، طیبه، «حاکمیت مردم در اندیشه سیاسی غرب و اسلام؛ نظام دموکراتیک و نظام مبتنی بر شریعت مقدس در قانون اساسی ایران»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال سوم، شماره سوم، (1395).
- دبیرنیا، علیرضا، «تحلیلی در حقوق بنیادین در قانون اساسی: حق تعیین سرنوشت»، مجله کانون وکلا، شماره234، (1395).  
- دبیرنیا، علیرضا، «تحلیلی بر حقوق بنیادین: اصل اول در جایگاه بنیان قانون اساسی ایران»، مجله کانون وکلا، شماره 235، (1395).
- دبیرنیا، علیرضا، «تحلیلی بر مفهوم نظام نمایندگی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با نگاهی تطبیقی به اندیشه سیاسی غرب»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال سوم، شماره اول، (1394).
- دبیرنیا، علیرضا، «حاکمیت مردم در مفهوم مدرن؛ فراساختاری بودن حق حاکمیت»، مجله پژوهش­های حقوق تطبیقی، دوره 20، شماره 3، (1395).
- دبیرنیا، علیرضا، «حاکمیت مطلق مردم و اختیار محدود حکومت»، مجله کانون وکلای دادگستری مرکز، شماره 236، (1396).
- دبیرنیا، علیرضا، «جمهوریّت و اسلامیّت در قانون اساسی ایران؛ حاکمیّت دوگانه یا واحد»، مجله پژوهش­های حقوق تطبیقی، دوره 22، شماره 3، (1397).
- دبیرنیا، علیرضا و نجف آبادی، طالب، «حق بر رفراندوم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد بین­المللی حقوق بشر»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال چهارم، شماره سوم، (1396).
- راسخ، محمّد، «ویژگی­های ذاتی و عرضی قانون»، نشریه مجلس و پژوهش، شماره 51، (1385).
- زارعی، محمدحسین و مرکز مالمیری، احمد، «مفهوم و مبانی کنترل قضایی با تاکید بر نظام حقوقی ایالات متحده آمریکا»، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، شماره 42، (1384).
- قاری سیدفاطمی، سید محمد و بالوی، مهدی، «دولت مدرن حق بنیاد»، مجله تحقیقات حقوقی، نشر دانشگاه شهید بهشتی، ویژه نامه شماره 7، (1390).
- قاری سیدفاطمی، سید محمد، «حق تعیین سرنوشت و مسأله نظارت برانتخابات»، نشریه مدرس، شماره 4، (1382).
- قاری سید فاطمی، سید محمد، «مبانی توجیهی - اخلاقی حقوق بشر معاصر»، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، دوره 5، شماره 36-35، (1381).
- قاری سیدفاطمی، سید محمد، «معاهدات حقوق بشری- فضایی متفاوت»، مجله حقوقی، نشریه دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، شماره 28، (1382).
- هاشمی، سیّد محمّد، «قانون اساسی و حاکمیت مردم»، نشریه حقوق اساسی، شماره 3، (1383).
References
- A. Gewirth, Human Rights (Chicago: Chicago University Press, 1982).
- Beetham.D, Key Principles and Indices for a Democratic Audit, Defining and Measuring Democracy (London: Sage Publications, 1994).
- Beetham.D, Politics and Human Rights (Oxford: Blackwell, 1995).
- Beetham.D, Max Weber and Theory of Modern Politics (Cambridge: Polity,1985).
- Carr. R. k, Bernstein. M. H, Murphy.W. F, Danielson. M. N, American Democracy (New York: by Holt, Rinebart &Winston Press, 1971).
- Cabannes.X, A Subtle Difference: King of France or King of the French (New York: Sage Press, 2007).
- Elster, Majority Rule and Individual Rights, in S. Hurely (eds), On Human Rights (New York: Basic Books, 1993).
- Hobson. C, Revolution Representation & the Foundation of Modern Democracy (New York: Sage Press, 2009).
- Almond. G. A & Verba.S, The Civic Culture  (Pinceton :University Press, 1963).
- Griffin.J, On Human Rights (Oxford: University Press, 2008).
- Griffin.S.M, American Constitutionalism: From Theory to Politics (Prinstone: University Press, 1996).
- Mill. J. S, On Representative Government (London: Dent, 1964).
- Kalyvas.A, Popular Sovereignty Democracy and the Constituent Power (Oxford: Blackwell Press, 2005).
- Kant.I, Grounding for the Metaphysics of morales, Translated by Ellington. J., Third ed. (USA: Hackle Publishing Company, 1993).
- McLean.S.A.M, Autonomy, Consent & the Law (Routledge: Cavendish Press, 2010).
- Passavant, P.A, We Shouhd Be Liberals at least (New York: Sage Press, 2009).
- Rein, Mullerson, International law, rights &politics (London: lse routledge press ,1994).
- Rioux.M.H & Bsser. L. A & Jones. M, Critical Perspective on Human Rights & Disability Law, (Boston: Martinus Nijhoff Press, 2011).
- Rosanvallon.p, Political Rationalism & Democracy in the 18th & 19th Centuries (New York: Sage Press, 2002).
- Okin.S.M, Liberty and Welfare: Some Issues in Human Rights Theory, in J. R. Pennock and J.W. Champon (eds), Human Rights (New York: New York University Press ,1981).
- Tushnet. M, The Constitutional Order (Prinstone: University Press, 2003).