نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه حقوق عمومی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری فلسفه حقوق، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران

چکیده

«نافرمانی مدنی» به مثابه رویه‏ای از اعتراض در صحنه فعالیت‏های سیاسی- اجتماعی، عبارت است از عمل نقضِ عمدی قانونی معتبر جهت اعتراض اخلاقی علیه دولت. توجیه این ایده سیاسی- اجتماعی به موازات بروز جنبش‏ های اعتراضی گسترده علیه دولت­ ها در جهان غرب، شاهد فراز و فرودهایی بوده است. از دغدغه‏ های فکری پذیرش این اندیشه در حکومت دینی، چگونگی توجیه فلسفی آن در قبال وجود الزام اخلاقی و سیاسی به «اطاعت از قانون» در دولت‏ های دینی قانون‏مدار بوده است. این نوشتار با وام‏گیری از مباحث مطرح شده در ادبیات حقوقی و سیاسی غرب درباره دو آموزه مذکور، به امکان‏سنجی جمع میان نافرمانی مدنی و حاکمیت قانون در حکومت‏ های دینی می‏ پردازد. حاصل این پژوهش اثبات امکان برقراری تعامل نسبی میان این دو آموزه و پذیرش مراتبی از جمع نافرمانی مدنی و حاکمیت قانون در حکومت‏ دینی از طریق تفکیک برداشت شکلی و برداشت ماهوی از حاکمیت قانون است. روش پژوهش این نگارش، توصیفی-تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Relationship between Civil Disobedience and the Rule of Law in a Religious Government

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Javid 1
  • Nasirollah Hasanlou 2

1 Professor, Public Law, University of Tehran, Tehran, Iran

2 Ph.D Student, Philosophy of Law, Baqir al-Olum University, Qom, Iran

چکیده [English]

"Civil disobedience" as a form of protest in socio-political activities is the act of deliberately violating a valid law for moral protest against the government. The justification of this socio-political idea has seen ups and downs in parallel with the emergence of widespread protest movements against governments in the Western world. One of the concerns of accepting this idea in religious government is philosophical justification based on the existence of a moral and political obligation to "obey the law" in law-abiding religious governments. Borrowing from the posed subjects in the legal and political literature of the West about the two mentioned doctrines, this article deals with the feasibility of combining civil disobedience and the rule of law in religious governments. The result is to prove the possibility of establishing a relative interaction between these two doctrines and accepting the degree of civil disobedience and the rule of law in religious government by separating the formal and substantive analyses of the rule of law. The research method of this writing is descriptive-analytical.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Disobedience
  • Rule of Law
  • Religious Government
  • Disorder of the System
  • Citizenship Commanding Right and Forbidding Wrong
  • الف- فارسی

    کتاب‏ها

    • نهج البلاغه.
    • آقابخشی، علی و همکاران، فرهنگ علوم سیاسی (تهران: نشر چاپار، 1383).
    • ثورو، هنری دیوید، نافرمانی مدنی، ترجمه غلامعلی کشانی (تهران: نشر قطره، 1393).
    • جاوید، محمدجواد، نقد مبانی فلسفی حقوق بشر، ج1و2 (تهران: مخاطب، 1392).
    • جهانبگلو، رامین، اندیشه عدم خشونت (تهران: نشرنی، 1378).
    • حلی، جعفربن‏حسن، شرایع الاسلام، تصحیح محمدعلی بقال، جلد 4، چاپ دوم (قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق).
    • راسخ، محمد، حق و مصلحت، جلد 2، چاپ سوم (تهران: نشرنی، 1393).
    • رالز، جان، نظریه‏ای در باب عدالت، ترجمه مرتضی نوری (تهران: نشر مرکز، 1393).
    • طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج 8، چاپ پنجم (قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1375).
    • طوسی، محمدبن‏حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تصحیح محمدتقی کشفی، جلد 7، چاپ سوم (تهران: المکتبه المرتضویه، 1378ق).
    • مرکز مالمیری، احمد، حاکمیت قانون، مفاهیم، مبانی و برداشت­ها، چاپ دوم (تهران: مرکز پژوهش‏های مجلس، 1385).
    • مفید، محمدبن‏ محمد، الجمل و النصره لسید العتره (قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق).
    • نجفی کاشف‏الغطاء، جعفربن‏خضر، کشف الغطاء (اصفهان، انتشارات مهدوی، 1228ق).
    • ورعی، سیدجواد، بررسی فقهی فرمانبرداری و نافرمانی مدنی (قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394).

     

    مقاله ‏ها

    • ارسطا، محمدجواد و همکاران، «تأملی بر جایگاه نافرمانی مدنی در اسناد بین‏ المللی، فقه سیاسی شیعه و نظام حقوقی ایران»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره 12، (1396).
    • اسدی، حمید، و همکاران، «پژوهشی پیرامون نسبت­ سنجی حاکمیت قانون در قاموس قانون اساسی و نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهش­نامه حقوق اسلامی، شماره 36، (1391).
    • پارسانیا، حمید و همکاران، «دلالت‌های نظریه اعتباریات برای تحول در علوم انسانی»، اسلام و مطالعات اجتماعی، شماره 1، (1393).
    • خورسندیان محمدعلی و همکاران، «مبانی قاعده نفی اختلال نظام در فقه اسلامی و حقوق موضوعه»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال 49، شماره 1، (1395).
    • راعی، مسعود، «حاکمیت قانون و احکام حکومتی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حکومت اسلامی»، شمارۀ اول، شماره 63، (1391).
    • رحمانی، تورج و همکاران، «نافرمانی مدنی ایده­ای برای عبور از بن­بست نظری لیبرالیسم»، پژوهش سیاست نظری، شماره 18، (1394).
    • نوبهار، رحیم، «از حفظ حکومت تا حفظ نظام»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، شماره63، (1398).
    • زارعی، محمدحسین، «حاکمیت قانون در اندیشه­های سیاسی و حقوقی»، نامه مفید، شماره 26، (1380).
    • سروش، محمد، «مقاومت و مشروعیت، تأملی در حق تمرد بر دولت و در دولت»، حکومت اسلامی، شماره 25، (1381).
    • صادقی، محمد، «امکان سنجی و تمایزات حاکمیت قانون در حکومت های دینی و غیر دینی»، علوم قرآن و حدیث، شماره 30-31، (1391).
    • علیزاده، جواد، «حکومت قانون در بستر تحولات حقوق اساسی»، اندیشمندان حقوق، شماره 1، (1391).
    • گرجی ازندریانی، علی‏اکبر، «حاکمیت قانون در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، امکان سنجی یک نظریه»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 48، (1387).
    • ملک ‏افضلی، محسن، «حفظ نظام واجبی مطلق یا مشروط؛ با رویکردی به اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)»، سیاست متعالیه، شماره 12، (1395).
    • هاشمی، سیدمحمد و همکاران، «نگاهی دوباره به برداشت‏های شکلی و ماهوی از حاکمیت قانون»، تحقیقات حقوقی، شماره 5، (1390).
    • ورعی، سیدجواد، «قاعده اختلال نظام مفاد و قلمرو آن در فقه»، حکومت اسلامی، شماره 71، (1393).

    References

    Books

    • Aghabakhshi, Ali et al., Political Science Culture (Tehran: Chapar, 2014). [In Persian]
    • Hali, Jafar bin Hasan, Shar'i al-Islam, revised by Muhammad Ali Bakhal, Vol. 4, Second Edition (Qom: Ismailian Institute,1988). [In Persian]
    • Hugo, Adam Bedau, Civil Disobedience in Focu (USA: Routledge, 2002).
    • Jahanbaglou, Ramin, Thought of non-violence (Tehran: Nashreni, 1999). [In Persian]
    • Javed, Mohammad Javad, Critique of the Philosophical Foundations of Human Rights, Vol. 1 and 2 (Tehran: Mokhatab, 2012). [In Persian].
    • Mallmiri Markaz, Ahmad, Rule of Law, Concepts, Foundations and Concepts, Second Edition (Tehran: Majles Research Center, 2016). [In Persian]
    • Mofid, Mohammad bin Mohammad, Al-Jamal wa Nusra by Sayyid al-Atara (Qom: Sheikh Mofid Congress, 1993). [In Persian]
    • Najafi Kashif al-Ghata, Jafar bin Khizr, Kashf al-Ghata (Isfahan, Mahdavi Publications,1813). [In Persian]
    • Rasakh, Mohammad, Right and Expediency, Vol. 2, Third Edition (Tehran: Nashrani, 2013). [In Persian]
    • Rawls, John, A Theory of Justice, translated by Morteza Nouri (Tehran: Naşr-e-Karzan, 2013). [In Persian]
    • Raz, Joseph, The Authority Of Law )United Kingdom: Oxford University Press, 1979).
    • Tabatabai, Mohammad Hossein, Al-Mizan, translated by Seyyed Mohammad Baqer Mousavi Hamdani, Vol. 8, Fifth Edition (Qom: Islamic Publications Office Affiliated with the Modaresin Society, 1996). [In Persian]
    • Thoreau, Henry David, Civil Disobedience, Translated by Gholam Ali Keshani (Tehran: Nash Ghatrah, 2013). [In Persian]
    • Tusi, Muhammad bin Hasan, al-Mabusut fi fiqh al-Umamiyyah, Edited by Mohammad Taqi Kashfi, Vol. 7, Third Edition (Tehran: Al-Maktabeh al-Mortazawieh, 1959). [In Persian]

     

    Articles

    • Alizadeh, Javad, “The Rule of Law in the Context of Fundamental Rights Developments”, Law Thinkers, No. 1, (2011). [In Persian]
    • Alton , Stephen R, “In the Wake of Thoreau”, Loyola University Chicago Law Journal, Vol .24, 1, (1992).
    • Arista, Mohammad Javad et al., “Reflection on the Position of Civil Disobedience in International Documents, Shia Political Jurisprudence and Iran's Legal System”, Comparative Research of Islamic and Western Laws, No. 12, (2016). [In Persian]
    • Asadi, Hamid, et al., “Research on the Proportionality of the Rule of Law in the Dictionary of the Constitution and Legal System of the Islamic Republic of Iran”, Journal of Islamic Law Research, No. 36, (2011). [In Persian]
    • Audi ,Robert, “Separation of Church and State and the Obligations of Citizenship”, Philosophy & Public Affairs, Vol. 18, No. 3, (1981).
    • Delmas, Candice, “Civil Disobedience”, Philosophy Compass, Vol .11 ., 11, (2016).
    • Gebh ,Sara, “Democratic Disobedience”, American Political Science Association, Annual Meeting, Draft Version, (2013).
    • Gurji Azandriani, Ali Akbar, “The Rule of Law in the Legal System of the Islamic Republic of Iran, Feasibility of a Theory”, Journal of Legal Research, No. 48, (2007). [In Persian]
    • Habermas, Jürgen, “Civil Disobedience: Litmus Test for the Democratic Constitutional State”, Berkeley Journal of Sociology, Vol .30, (1985).
    • Hashemi, Seyyed Mohammad et al., “A Second Look at the Formal and Substantive Perceptions of the Rule of Law”, Legal Research, No. 5, (2016). [In Persian]
    • Khorsandian Mohammad Ali et al., “Fundamentals of the Rule of Negation of Disruption of the System in Islamic Jurisprudence and Subject Laws”, Islamic Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Vol. 49, No. 1, (2015). [In Persian]
    • Malik Afzali, Mohsen, “Maintaining the Absolute or Conditional Obligatory System; With an approach to the political thought of Imam Khomeini (RA)”, Transcendent Politics, No. 12, (2015). [In Persian]
    • Nobahar, Rahim, “From Maintaining the Government to Maintaining the System”, Public Law Research Quarterly, No. 63, (2018). [In Persian]
    • Parsania, Hamid et al., “Implications of the Theory of Credits for the Evolution of Human Sciences”, Islam and Social Studies, No. 1, (2014). [In Persian]
    • Rahmani, Toraj et al., “Civil disobedience as an Idea to Overcome the Theoretical Impasse of Liberalism”, Theoretical Policy Research, No. 18, (2014). [In Persian]
    • Rai, Masoud, “Sovereignty of Law and Government Orders in the Constitution of the Islamic Republic of Iran, Islamic Government”, Vol. 1, No. 63, (2011). [In Persian]
    • Sadeghi, Mohammad, “Possibilities and Distinctions of the Rule of Law in Religious and Non-religious Governments”, Quran and Hadith Sciences, No. 30-31, (2011). [In Persian]
    • Soroush, Mohammad, “Resistance and Legitimacy, a Reflection on the Right to Disobey the Government and in the Government”, Islamic Government, No. 25, (2008). [In Persian]
    • Warai, Seyyedjavad, “The Rule of Impairment of the Provisional System and Its Territory in Fiqh”, Islamic Government, No. 71, (2013). [In Persian]
    • Zarei, Mohammad Hossein, “The Rule of Law in Political and Legal Thoughts”, Nama Mofid, No. 26, (2009). [In Persian]