نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشگاه اصفهان
2 دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه اصفهان
چکیده
معناگرایی به عنوان یک مفهوم کیفی از دیرباز در میان اندیشمندان و سیاستگذاران مختلف مطرح بوده است؛
اما به شکل علمی و در قالب یک نظریه منسجم که توانایی تحلیل و تبیین مسائل بین المللی را داشته باشد مفهوم
نسبتاً جدیدی است. معناگرایی در برابر مادی گرایی هویت می یابد، براین اساس تفاوت بین ماده و معنا اساساً ریشه
در تفاوت واقعیت های مادی و اجتماعی دارد و در حالی که روش شناخت مادی گرایی مشاهده طبیعی است،
روش شناخت معناگرایی شامل تأکید بر عوامل هنجاری، قواعد، ارزش ها، ساختارهای ذهنی و تصورات م یباشد.
یکی از مهمترین موضوعات مورد توجه در مکتب انگلیسی این است که این مکتب دارای یک حوزه هنجارگذار
است و توجه آن بر نقش عوامل معنایی و غیر مادی در بعد هستی شناسی م یباشد. همچنین مکتب انگلیسی،
نظریه ای ساختارگرا م یباشد و به نقش کارگزار در تحلیل روابط بین الملل توجهی ندارد. از این منظر، از نظر
پیروان مکتب انگلیسی، انگار هها و معانی نیز به اندازه نیروهای مادی، عینی و محدودیت زا می باشند و بر این
اعتقادند که معانی، قواعد، هنجارها و تفاسیر جامعه بین المللی هستندکه در سطح کلان به این جامعه قوام
می بخشند. سؤال این است که مکتب انگلیسی چگونه معناگرایی را تبیین م یکند و نگاه آن به مساله ساختار-
کارگزار چگونه م یباشد؟ فرض مقاله این است که، معناگرایی به عنوان مهمترین بخش هست یشناسی مکتب
انگلیسی مطرح است و از این بعد، مکتب انگلیسی بر خلاف نظریه های مادی گرا، بر سطح ساختار در تبیین روابط
بین الملل توجه دارد. مقاله حاضر با هدف تبیین معناگرایی از منظر مکتب انگلیسی با روش توصیفی تحلیلی و با
ابزار کتابخانه ای صورت می گیرد
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Spirituality from the perspective of the British school of international relations
نویسندگان [English]
- shahrooz ebrahimi 1
- ruhullah zamanina 2
مقدمه
یکی از مهمترین مفاهیم موجود در بعد هست یشناسی مبحث ماده و معنا م یباشد. در دیدگاه
مادی گرا، موجودیت های اجتماعی اعم از ساختارها و کنش ها هم از نظر وجودی و هم عملکردی،
مستقل از برداشت و فهم انسان ها می باشند و اساسی ترین واقعیت مورد بررسی را در واقعی تهای
مادی قابل مشاهده می بینند. از دیدگاه معناگرایی، موجودیت ساختار، نهادها و کارگزاران جنبه
.( ذهنی و گفتمانی دارند و جز بر مبنای فهم انسانی نم یتوانند وجود داشته باشند(مشیرزاده، 8:1384
بنابراین، جهان موجود، جهان انگاره ها و ساختارهای ذهنی 1 می باشد و این انگاره ها و معانی
2، شامل مجموعه « لوسین فیبر » می باشند که به ماده هویت می بخشند. ساختارهای ذهنی از دیدگاه
باورها، تصورات، طر حهای کلی ذهنی و ایدئولوژی است که در جامعه ای خاص گسترش یافته اند
3 آن جامعه را تشکیل می دهند، پس این ساخت ها به منزله ابزار ذهنی « روحیه » یا « طرز تفکر » و
.( هستند(بیرو، 222:1370
در نگرش ماد یگرا، معرفت کامل از طبیعت به واسطه شناخت ماهیت و یا سازما ندهی نیروهای
مادی است در حالی که در نگرش معناگرا، شناخت جامع از جامعه به واسطه سرشت و
ساختارآگاهی اجتماعی است نه توزیع توانمندی ها؛ بعد معنایی ساختار اجتماعی را می توان به عنوان
تلقی کرد که پدید های وسیع تر از توزیع منافع(مورد نظر خردگرایان) می باشد و « توزیع شناخت »
شامل عنصر ذهنی منافع و باورها و انتظارات عام است، توزیع شناخت هم شامل باورها و هم بخش
وسیعی از خواس تها می باشد(ونت، 205:1385 ). از این منظر واقعیت اجتماعی را نه با تبیین علّی
صرف، بلکه با تفسیر و تفهم باید درک نمود. معناها در حیات اجتماعی اهمیت هدایت کننده
دارند، چون بازیگران رفتار خود را بر اساس معنایی که چیزها و سایرکنش گران برای آ نها دارند
تنظیم می کنند و این چیزها داده شده و ازلی نیستند بلکه بر اثر تعامل به وجود می آیند
.( (نصری، 731:1385
مکتب انگلیسی 4 به عنوان یک تئوری نسبتاً جدید در عرصه روابط بی نالملل بر نقش قواعد،
هنجارها، نهادها و به صورت کلی بر نقش معانی در تبیین سیاست بین الملل توجه دارد و سعی در
تبیین سیاست بین الملل از این منظر را دارد. این مکتب ضمن توجه به ساختار و نادیده گرفتن
1. Mental structures
2. Lucien Feber
3. Morale
4. English School
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 3
کارگزاری دول تها، معانی پذیرفته شده در سطح ساختار را برای تبیین سیاست بی نالملل مناسب
می داند و سعی در همگون کردن رفتار دولت ها از این منظر را دارد.
1. چارچوب نظری
مکتب انگلیسی در اواخر دهه 1950 بعد از یک دوره برتری آرمان گرایی در بین دو جنگ جهانی،
و پس از آن با تسلط واقع گرایی همزمان با شروع جنگ جهانی دوم و شکست جامعه الملل ، به
عنوان یک تئوری در عرصه سیاس ت بین الملل نمایان شد. در این زمان، مارتین وایت در پی ایجاد
راهی میانه 1 بین دو تئوری فوق برآمد و پس از وی توسط هدلی بول ادامه یافت. در این وضعیت،
بول و وینسنت 2 خود را به عنوان بخشی از سن ت مشترکی به حساب می آوردند که بعداً آ ن را
.(Dunne, مکتب انگلیسی نامیدند ( 1998:7
این مکتب به عنوان یک رویکرد نسبتاً جدید و تجدید نظرطلب در برابر واق عگرایی و لیبرالیسم در
عرصه روابط بین الملل مطرح شده است. سوگنامی در این زمینه اعتقاد دارد، امروزه تصویر مناسبی
از مکتب انگلیسیش ارائه شده است و این مکتب بطور نسبی پدیده ای جدید می باشد
این رویکرد تاکنون بیرون از جریان اصلی 3 روابط بین الملل .(Suganami, 2003:253-271)
آمریکایی، به عنوان مجموع های از اید هها مطرح شده است تا تفکر رجال سیاسی و سیاس تمداران
را شکل دهد، نظریه های سیاسی را تحت تأثیر قرار داده و ساختار اجتماعی روابط بین الملل را
تحلیل نماید.
مکتب انگلیسی دارای ابعاد گسترد های از نظر مؤلفه ها و ابعاد نظری م یباشد که تعریف رابرت
جکسون از آن، نشا ندهنده این گستردگی و وسعت نظری آن می باشد؛
مسائل نظری که از روابط بی نالملل نه فقط جهان قدرت، تولید، ثروت، توانایی یا سلطه، بلکه »
جهان شناسایی، تعامل، عضویت، برابری، انصاف، منافع مشروع، حقوق، روابط متقابل، رسوم و
سنن، توافق ها و مخالفت ها، منازعات، جرائم، آسیب ها، غرامات [در مجموع] اصطلاحات هنجاری
.(Jackson,1992:27)« رفتار انسانی را به ذهن متبادر می کند
1. Via Media
2. Vincent
3. mainstream
4/ فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
وایت مکتب انگلیسی را به سه سنت تقسیم نموده که مفاهیم س هگانه آن را می توان نظام بین الملل،
جامعه جهانی، و جامعه بی نالمللی نام برد. برای شناخت تفکر مکتب انگلیسی، مطالعه سن تهای
نظام بین الملل، جامعه جهانی و جامعه بی نالمللی لازم است از این رو در ادامه به بررسی سنت های
نظام بین الملل، جامعه بین الملل پرداخته خواهد شد.
2. سنت نظام بین الملل
سنت نظام بین الملل که مارتین وایت پیروان آن را واقع گرا خطاب م یکند به عنوان یکی از
سنت های سه گانه مکتب انگلیسی در رویکرد واقع گرایان به خوبی بررسی شده است. این سنت که
به تفکرات ماکیاولی و هابز بر می گردد و با رویکرد هابزی شناخته م یشود عمدتاً از واحدها
بول در مورد چگونگی .(Waltz, تعاملات و ساختار تشکیل م یگردد( 1979:79 ،« دولت ها »
شکل گیری نظام بین الملل اعتقاد دارد، نظام بی نالملل وقتی شکل م یگیرد که دو دولت یا بیشتر به
اندازه کافی با هم در تماس بوده، بر تصمیمات یکدیگر تاثیر گذاشته و به عنوان اجزای یک کل،
خود را مقید و متعهد به مجموعه مشترکی از مقررات در روابط با یکدیگر نمایند. بوزان تعریف
فوق را مورد تاکید قرار داده و اعتقاد دارد برای تشکیل نظام بی نالملل چند عامل را باید مورد
توجه قرار داد؛
-1 وجود واحد ها(دولت ها)؛
-2 تعامل جدی واحد ها؛
.(Buzan, -3 سازمان یافتن واحد ها بر اساس اصول تنظیم کننده( 1993:331
هابز اعتقاد دارد که دولت آزاد است تا اهدافش را در رابطه با دیگر دولت ها بدون توجه به
محدودیت های قانونی یا اخلاقی از هر نوع، دنبال کند. ایده های اخلاق و قانون در این سنت تنها
در بافت جامعه معتبر است اما حیات بی نالمللی ورای محدودیت های هر نوع جامعه است. از نظر
پیروان این سنت، تنها قواعد و اصولی که ممکن است رفتار دول تها را در روابط شان با یکدیگر
تحدید و محدود کند قواعد احتیاط 1 یا مصلحت 2 است. به این ترتیب بعضی توافق ها اگر حفظ
آن ها به صلاح باشد ممکن است حفظ شوند و اگر به صلاح نباشد ممکن است نقض
.(Bull, گردند( 1977:25
1. Prudence
2. Expediency
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 5
یکی از مهمترین مسائل سنت نظام بین الملل توجه آن به آنارشی بین المللی می باشد به گونه ای که
وایت اعتقاد دارد، این سنت دکترینی است که منازعه را در روابط بین الملل ذاتی می پندارد
مسئله مهم دیگر در این سنت، مشکل حل نشدنی بین سیاست داخلی و .(Wight,1992:116)
بین المللی است. در این سنت، سیاست بین الملل حوزه همبستگی 1، خشونت، الزام راهبردی
آنارشی، امنیت و بقا است و حوزه داخلی عرصه سلسله مراتب 2، نظم ،(Griffiths,1999:116)
و عدالت به حساب می آید.
3. جامعه جهانی
سنت جامعه جهانی یا سن تکانتی و انقلاب یگری به آن جوانبی از سیاست بی نالملل تاکید دارد که
بیشتر رنگ اخلاقی دارد تا قانونی یا واقعی و اهدافش بیشتر جهانی است تا حقوقی و عینی. پیروان
این رویکرد را می توان افرادی مذهبی، آزادساز و برانداز تعریف کرد. از نظر وایت، انقلا بگرایان
را به طور دقیق م یتوان به عنوان کسانی تعریف کرد که اعتقاد بسیار شدیدی به اتحاد اخلاقی
در این سنت، افراد، سازمان های .(Wight, جامعه دول یا جامعه بی نالمللی دارند( 1992:8
غیر حکومتی و در نهایت کل موجودات عالم را به عنوان یک کانون هویت و نظام اجتماعی
جهانی در مرکز روابط بین الملل قرار می دهد. بول در تعریف خود از جامعه جهانی می گوید؛
ما جامعه جهانی را صرفاً میزانی از تعامل که همه اجزای جامعه بشری به هم مرتبط می کنند »
نمی دانیم، بلکه برداشتی از ارزش های مشترک هم وجود دارد که بر پایه آن قواعد و نها دهای
مشترک هم م یتوانند ساخته شوند. در این معنا، مفهوم جامعه جهانی معادل کلیت تعامل اجتماعی
.( بوزان، 53:1385 ) « جهانی است
ویژگی های جامعه جهانی از نظر بول در سن تکانتی عبارتند از؛
-1 ماهیت سیاست بین الملل بر مبنای تعهدات اجتماعی و فراملی می باشد؛
-2 مضمون مسلط روابط بین الملل به طور ظاهری صرفاً روابط بین دول تهاست و در واقع
رابطه میان همه انسان ها واحد و یکسان است؛
-3 سیاست بین الملل یک بازی کاملاً مبتنی بر همکاری با حاصل جمع غیر صفر است؛
1. Perpetual Realm
2. Hierarchy
6/ فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
-4 در این سنت، فعالیت بین المللی خاصی که عمدتاً معرف فعالیت بین المللی می باشند
عبارتند از تضاد عمومی ایدئولوژی هایی که بر مرزهای دولت ها اثر گذاشته و جامعه
بشری را به دو اردوگاه تقسیم می کنند. اردوگاه اول اجتماع ذاتی بشریت و اردوگاه دوم
.(Bull,1977:25- آن هایی که مانع این اجتماع می شوند( 26
بول و وایت علی رغم تمایلات عدالت طلبانه ای که آن ها را به سمت این سنت مکتب انگلیسی
می کشاند، همواره مراقب بودند که در ورطه انقلابی گری سقوط نکنند. بول معتقد بود جامعه
جهان وطن 1 صرفاً به عنوان یک آرمان وجود دارد و اگر به خود اجازه دهیم که تحت عنوان یک
چارچوب اجتماعی و سیاسی موجود به آن بپردازیم به استقبال خطر بزرگی م یرویم
.(Jackson,2005:124)
5. سنت جامعه بین المللی
در خصوص چگونگی شکل گیری جامعه بین المللی، از سوی متقدمین فکری این سنت
دیدگاه هایی ارائه شده که با هم همپوشانی ندارند. وایت دو عامل را در رشد جامعه بی نالملل موثر
از نظر وایت، .(Linklater, می دانست، الف) تجارت؛ ب) زبان و فرهنگ مشترک ( 1996:96
در درون جامعه بی نالملل نوعی یکپارچگی فرهنگی وجود دارد و هر چه این یکپارچگی فرهنگی
بیشتر باشد تمایز درون و بیرون جامعه شدیدتر می شود. بدین ترتیب آن هایی که در بیرون جامعه
قرار می گیرند بربر بوده و جنگ مقدس، تعریف کننده رابطه آ نها با هم خواهد بود. وی چند
ویژگی را برای جامعه بین المللی بر می شمرد؛
-1 جامعه ای منحصر به فرد است که از جوامع دیگر تشکیل م یشود؛ جوامع سازمان یافته و
کامل تری که ما آن را دولت می نامیم، دولت ها نخستین و نزدیکترین اعضایش هستند هرچند
به عبارتی اعضای آن را انسان ها م ینامیم؛
-2 اعضایش همیشه کم هستند در حالی که تعداد اعضای هر یک از جوامع ملی میلیونی است
تعداد افراد اعضای جامعه بین المللی از دویست عدد فراتر نرفته است؛
-3 اعضای جامعه بین المللی ناهمگن تر از افراد می باشند و این ناهمگنی به دلیل کم بودن
آن هاست. نابرابری گسترده ای از نظر سرزمینی، وضعیت و منابع ژئوپولتیک، جمعیت،
آرمان های فرهنگی و ترتیبات اجتماعی بین آن ها وجود دارد؛
1. Cosmopolitan
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 7
4 - اعضای جامعه بین المللی به طورکلی فناناپذیر ١هستند . دولت ها در واقع از یک دوره تا دوره
دیگر از بین می روند و نابود می شوند اما عمدتاً بسیار بیشتر از طول زندگی بشر عمر
.(Wight,1979:106- می کنند( 107
بول و واتسون جامعه بین الملل را به شرح زیر تعریف می نمایند؛
ما جامعه بین المللی را گروهی از دولت ها (یا به طور کل یتر، گروهی از اجتماعات سیاسی »
مستقل) می دانیم که صرفاً یک نظام (بدین معنی که رفتار هر یک عامل ضروری در محاسبات و
رفتار دیگران است)تشکیل نمی دهند بلکه با گفتگو و رضایت، نهادها و قواعد مشترکی برای
« هدایت روابط شان ایجاد کرده اند و نفع مشترک شان را در حفظ این ترتیبات می دانند
.(Bull and Watson,1984:1)
جکسون ضمن پذیرش نظر بول و واتسون از جامعه بین المللی، بر این اعتقاد می باشد که؛
جامعه بین المللی باید به عنوان پیوستاری از روابط اجتماعی نگریسته شود که در یک طرف آن »
ارتباط و تماس انسانی صرفاً آگاهانه و بسیار محدود و متناوب و در سمت دیگر، تبادل نظر و
.(Jackson,2000:114) « تعامل شدید و مداوم در چارچوب نهادی دقیق قرار دارد
جکسون معتقد است جامعه بین المللی مانند هر جامعه ای دیگر از اعضایی تشکیل شده اما این اعضا
از یک مقوله بسیار خاص یعنی دولت های حاکم تشکیل شد هاند. این دولت ها بر خلاف سنت
هابزی، نه تنها با احتیاط و مصلحت بلکه با قوانین و اخلاقیات نیز محدود می شود و برخلاف
رویکرد جها ن گرایان، در پی براندازی نظام دول تها و جایگزینی آن با اجتماع جهانی بشریت
شکل .(Bull, نیست بلکه بیشتر مستلزم همزیستی و همکاری در جامعه دول ت هاست ( 1977:27
زیرسنت های سه گانه مکتب انگلیسی و میزان تأثیر این سنت ها بر این مکتب را نمایان می کند.
سنت های سه گانه مکتب انگلیسی
با توجه به مطالب پیشگفته می توان گفت، تأکید سنت نظام بین الملل به خاطر دولت محوری و منافع
ملی مانع از نادیده گرفتن نقش هنجارها و معانی پذیرفته شده بین المللی می گردد و از این منظر، این
1. Immortals
جامعه جهانی جامعه بین الملل نظام بین الملل
مکتب انگلیسی
8/ فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
سنت جایگاه اندکی را در تفکر مکتب انگلیسی به خود اختصاص داده است و شاید تنها پذیرش
دولت در درون تفکر مکتب انگلیسی که از طریق معانی موجود در ساختار بین الملل تعین م ییابد از
تأثیرات این سنت بر مکتب انگلیسی م یباشد. جایگاه سن ت جامعه جهانی در درون تفکر مکتب
انگلیسی برجسته تر از سنت نظام بین الملل می باشد. تأکید این سنت بر معانی در سراسر تفکر مکتب
انگلیسی وجود دارد و از این طریق دولت را محدود می نمایند. آن چه در این مکتب جلب توجه
می کند تاکید بر جامعه بی نالمللی است، به گون های که جامعه بی نالمللی را مترادف با مکتب
انگلیسی می دانند. مکتب انگلیسی با طرح مفهوم جامعه بی نالمللی، بسیاری از خصوصیاتی که به
جامعه جهانی نسبت داده می شود را در پیوند با اجتماعات بر اساس حاکمیت قانون و در قالب
جامعه بین الملل ارائه می دهد. بول در این رابطه اعتقاد دارد:
برخلاف این دو سنت (هابزی و کانتی)، سنت جامعه بین المللی موضع سومی مطرح کرد که »
دولت ها و حاکمان آن در ارتباط با همدیگر محدود به قواعدی هستند و با همدیگر یک جامعه
تشکیل می دهند. از یک سو شاهزادگان و مردم از یکدیگر و مقامات مرکز مستقل شده و دارای
حاکمیت مستقل بودند اما از سوی دیگر، در حالت طبیعی نبودند بلکه بخشی از اجتماع گسترده
همه ابناء بشریت بودند. حاکمان و مردم جامعه، حتی بدون نهادهای مرکزی، ممکن است بین
. (Bull,1992:72)« خودشان جامعه آنارشیک یا جامعه بدون حکومت تشکیل دهند
سنت های مزبور دارای مبانی هست یشناسی، معرفت شناسی و رو ششناسی متفاوت هستند. در حالی
که سنت نظام بین الملل دارای هست یشناسی دولت محور، معرف تشناسی پوزیتیویستی و
روش شناسی ماتریالیستی است، سنت جامعه جهانی دارای هستی شناسی فرد محور، معرفت شناسی
پلورالیستی و لیبرالیستی و روش شناسی انتقادی می باشد. سنت جامعه بین الملل نیز دارای
هستی شناسی معنامحور (معانی که از ساختار به دول تها ارائه م یشود)، معرفت شناسی سازه انگارانه
(مابین اثبات گرایی و پسا اثبات گرایی) و روش شناسی هرمونتیک و تفسیری می باشد.
6. تبیین معنا از منظر مکتب انگلیسی
نظریه های مادی گرا مانند واق عگرایی و نوواق عگرایی، عمدتاً بر ابعاد سخ تافزاری مانند منافع ملی،
قدرت، دولت محوری و مشاهدات طبیعی تأکید می کنند و به معانی و هنجارهای پذیرفته شده
بین المللی توجهی ندارند. این گونه نظریه ها، در مجموعه بر کارگزاری دولت ها به عنوان بازیگران
اصلی سیاست بی نالملل تأکید می کنند و وجود جامعه بی نالمللی را که در آن سازمان های
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 9
بین المللی، شرکت های چند ملیتی و... که با تولید هنجارها و قواعد، رفتار دولت ها را محدود
می کنند و مانع از تک بعدی شدن سیاست بین الملل می شوند را نمی پذیرند. از منظر نظریات
مادی گرا، فرهنگ در عرصه روابط بین الملل جایی ندارد و منطق اصلی رفتار دول تها خودیاری و
هدف اصلی آن ها بقا می باشد.
این دسته از نظریات، سیاست بین الملل را عرصه آنارشی می دانند و معتقدند، وجود فرهنگ
مشترکی که دولت ها بتوانند به پیروی از آن به حیات خود ادامه دهند امری ناممکن و دست نیافتی
است. بنابراین، دول تها باید به جای توجه به معانی و هنجارها در صدد افزایش قدرت خود باشند.
تک بعدی بودن نظریه های مادی گرا، توجه به منافع و عوامل مادی، تأکید برکارگزاری دولت ها
و... سبب شده است که این دسته از نظریات از عوامل هنجاری و معنایی روابط بی نالملل غافل
شوند و این به منزله نادیده گرفتن بخش اعظمی از متغیرهای موجود در عرصه بین المللی است.
همین عامل سبب شده است که این گونه نظری هها تقلی لگرا به عوامل مادی نامیده شوند که تحلیل
روابط بین الملل از طریق آن ها سبب تمایل دولت ها به عوامل سخت افزاری شود و شاهد این مدعا،
تاریخ روابط بین الملل و جنگ های بیشمار آن می باشد.
مکتب انگلیسی از جمله نظری ههای موجود در روابط بی نالملل می باشد که بر نقش عومل معنایی
در تبیین روابط بی نالمللل توجه دارد. این مکتب تلاش می کند با زدودن ماده گرایی مطلق یا
ماتریالیسم محض از ساحت مطالعات اجتماعی و نیز با نگرشی کل گرایانه و نظام مند به پدیده های
اجتماعی، سیاسی و بین المللی، اصالت ایده و اندیشه را در ساخت پدیده های اجتماعی مبنا قرار
داده و نشان دهد ماهیت پدیده های اجتماعی با اشیاء و موجودات مادی متفاوت است.
یکی از مهمترین موضوعات مورد توجه در مکتب انگلیسی این است که این مکتب دارای یک
حوزه هنجارگذار است(لینکلیتر، 10:1387 ) و بر نقش عوامل غیر مادی و معنایی در بعد
هستی شناسی توجه دارد. مانینگ زبان را واسطه میان امر واقعی و مفهومی 1 می بیند و روابط
بین الملل را جهان اجتماعی م یداند که همراه با یک نگرش کلان به آن می نگرد. او برداشتی
در خارج از آن برایش « وجود واقعیای » مفهومی و ذهنی از جامعه بین الملل دارد که بر اساس آن
.(143 - قائل نیست (مشیرزاده، 144:1384
در آثار مکتب انگلیسی این برداشت وجود دارد که معانی، قواعد، هنجارها و تفاسیر جامعه
بین المللی هستند که به این جامعه قوام می بخشند. اصطلاح هنجار، ارزش و اصول در سراسر
1. National
10 / فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
مکتب انگلیسی وجود دارد اما این که، چه چیزی آ نها را از هم متمایز م یکند و چرا خیلی اوقات
به یک معنا به کار می روند ابهام مهمی است که در این تئوری به قوت خود باقی است. با این همه،
همگی این اصطلاحات به این ایده مرتبط می باشند که وجودآن ها باید به انتظارات رفتاری اعضای
یک گروه اجتماعی شکل دهد.
مفهوم جامعه بین المللی در پی این امر است که چه چیزی افراد را در گروه های پایداری متشکل
می کند به وجهی که گروه وضعیتی وجودی پیدا می کند. یعنی در واقع اصول و ارز شهایی که
جوامع را به هم پیوند می زنند کدامند. جوامع را می توان از منظرهای سیاسی، اقتصادی، تاریخی،
هویتی، فرهنگی و ارتباطی تبیین کرد. این تعاریف را م یتوان به دو خط عمده تقسیم نمود. یکی،
الگوهای تعامل شکل گرفته که قواعد، معانی و هنجارهای مشترک را در کانون توجه قرار می دهد
در حالی که دیگری بر هویت و احساس ما بودن به مثابه کلید جامعه متمرکز است.
مطابقت دارد. « گمینشافت » و اجتماع 2 « گزلشافت » این خطوط فکری با تمایز تونیس، بین جامعه 1
اجتماع بیان کننده شیوه ارگانیک، ماقبل مدرن وکوچک است که مظهر آن کلان ها و قبایل
می باشند. این مفهوم، مفهومی عمیق است که متضمن عضویت در یک گروه هویتی نیست، بلکه
میزانی از مسئولیت نسبت به دیگر اعضای گروه را هم شامل می شود. جامعه مبین شیوه عقلانی و
قراردادی در مقیاس کلان است که انسان ها را سازمان دهی می کند. از این منظر، مکتب انگلیسی
در قالب جامعه معنی می یابد و بر این اعتقاد است که جامعه بین المللی زمانی شکل م یگیرد که
گروهی از دولت ها، از یک سلسله منافع و ارز شهای مشترک خاص آگاهی داشته تا جامعه ای به
وجود آورند به صورتی که خویشتن را مقید و متعهد به مجموعه مشترکی از مقرارت در روابط با
.( یکدیگر نمایند و در عین حال در عملکرد نهاد های مشترک سهیم باشند (قوام، 174:1384
بنابراین صحبت از جامعه بین المللی به معنای تفسیر جامعه ای است که دولت ها در آن بر اساس
اصول، قواعد و معانی با هم زندگی می کنند.
لیوارد معتقد است جامعه بین الملل دارای رسوم و سنن مشترک، انتظارات مشترک راجع به روابط
و رفتاری که از اعضاء می رود و حتی در بعضی موارد نهادهای مشترک برای بحث از مسائل
127 ). وایت براین عقیده است باید بپذیریم که یک جامعه - مشترک است (بوزان، 128:1388
1. Society
2. Community
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 11
بین الملل به وجود نخواهد آمد مگر آن که میزانی از وحدت فرهنگی بین اعضای آن به وجود
بروان بر این اعتقاد است که: .(wight, آید( 1979:33
این ایده وجود دارد که هر نظم موجود در یک اجتماع ریشه هنجاری دارد و بر روابطی مبتنی »
است که شبک هایی از دعاوی حقوق، وظایف، و تعهدات مشترک را تشکیل م یدهد، شبکه مزبور،
مردم را به شیوه هایی در کنار هم قرار می دهد که به لحاظ کیفی متفاوت از نیروهای غیرشخصی
در ایجاد سیستم دخیل م یباشند. اجتماع متضمن ایده علائق مشترک و دست کم هویت مشترک
ابتدائی است. تصور اجتماع در مقیاس جهانی مستلزم اعتقاد جهان وطنی به یگانگی بشریت
می باشد..،آن چه اصل است ایده وحدت مبتنی بر تصورات همدردی و همدلی م یباشد. جامعه
شکلی از تجمع است که در آن هنجارهای مورد نظر از الزامات همکاری اجتماعی برم یخیزند و
ضرورتاً مستلزم تعهد به هیچ پروژه مشترک، نفع مشترک یا هویت مشترک، ورای آ نچه برای
همزیستی اجتماعی لازم است، نمی باشند. هنجارهای تشکیل دهنده جامعه متفاوت از هنجارهای
تشکیل دهنده اجتماع جهانی خواهد بود. این ها بالذات هنجارهایی هستندکه برای تعقیب
موفقیت آمیز همزیستی مسالمت آمیز توسط دولت ها ضرورت ندارند، در حالی که هنجارهای
دخیل در اجتماع جهانی نه محدود به لوازم همزیستی اند و نه کاربست شان به روابط بین دولت ها
.(Brown,1995:185- 186)« محدود می شود
گریفیتس بر این اعتقاد است که هسته اصلی روابط بین الملل فهم بین الاذهانی و نیت کنش گرانی
است که نظریه پردازان در تلاش برای فهم آن م یباشند. در مکتب انگلیسی دولت ها در جامعه ای از
دولت ها قرار دارند که دارای ارزش ها، قواعد و نهادهایی است که دولت ها عمدتاً آن ها را
پذیرفته اند و امکان کارکرد نظام دولتی را م یدهند. از نظر این مکتب، سیاست بین الملل مستقل از
فهم کنش گرانی که آن را م یسازند، نیست. مفاهیم نظری بول به دلیل همین توجه به رویه های
بیناذهنی و قواعد رفتاری مشترک میان دولت هاست که هیچ گاه از معنایی که در جهان عملی و
.(141 - پویای گفتمان دیپلماتیک دارند، فراتر نمی رود(مشیرزاده، 142:1384
در ادامه به برداشت مکتب انگلیسی از مفاهیم انسان، دولت، سیاست بین الملل و آنارشی پرداخته
می شود و نشان داده خواهد شد که مکتب انگلیسی با هنجارها و معانی موجود در هستی شناسی
خود، چگونه با تبیین این مفاهیم، سیاست بی نالملل را مورد تحلیل قرار می دهد.
12 / فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
1-6 . انسان
از نظر مکتب انگلیسی، انسان ها نه برخلاف سنت هابزی شرور هستند و نه برخلاف سنت کانتی
موجودی اخلاقی، بلکه ای نجامعه و هنجارهای موجود درآن م یباشندکه به افراد شخصیت
می بخشند. اگر فردی در جامعه ای با ارزش های انسانی زندگی کند، موجودی انسانی و با
ارزش های اخلاقی می شود و اگر در جامع های فاقد ارز شهای انسانی زندگی کند به موجودی ب د
سرشت و قدر تطلب تبدیل می گردد. بنابراین، این سنت به ذات انسان نه خو شبین است و نه
بدبین بلکه در پارادوکسی به سر م یبرد که تجربه انسان را از ذات خود مستقیم در مرکز نظریشان
در این باره قرار م یدهد. در نتیجه آ نها ذات انسانی را به عنوان کنش توصیف کرده و اعتقاد
جکسون در این رابطه .(Wight, دارند که باید آن را با پارادوکس تعریف نمود( 1992:28
اعتقاد دارد:
روابط بین المللی کاملاً حوزه روابط انسانی است، نه بیشتر و نه کمتر. جهان سیاست یک جهان »
طبیعی نیست بلکه جهانی است که مردم آن را ایجاد کرده و در آن سکونت گزیده اند. دولت ها
همانند خانه ها ساز ههای انسانی 1 هستند. هر چیزی در روابط بی نالمللی در هر جایی و هر زمانی
. (Jackson,2002:2)« متأثر و متشکل از عمل انسانی است
این نوع تفسیر از انسان و پذیرش هم زمان سرشت نیک و بد وی، و همچنین نقشی را که ساختار
جامعه به عنوان حامل هنجارها و معانی برای انسان رقم م یزند سبب شده است که نگرش مکتب
انگلیسی نسبت به انسان، از تقلیل گرایی سنت های نظام بین الملل و کانتی دور مانده و بر نقش
هنجارها و معانی جامعه بین الملل به عنوان عامل مهم شکل دهنده به سرشت انسان در دنیایی
مادی گرا تأکید کند.
2-6 . دولت
از نظر مکتب انگلیسی، هر نوع موجودیتی که از روابط خانوادگی فراتر رود، مبتنی بر سرزمین
باشد و به لحاظ سیاسی متمرکز شود و خود را اداره نماید و قادر باشد ساختار خودی - بیگانه را
ایجاد کند دولت نام دارد (بوزان، 109:1388 ). این مکتب اعتقاد دارد، هنجارهای بین المللی به انواع
خاصی از بازیگران قدرت می بخشد و در واقع کنش گران در جامعه بین المللی توسط هنجارها و
قواعد شکل می یابند و نه این که دولت به صرف دولت بودن بازیگر قدرتمند در روابط بین الملل
1. Human Construct
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 13
است. با وجود تمرکز بول بر نظم بی نالمللی و البته با افزودن برخی دیدگا ههای جهان گرایی راجع
به نقش بازیگران غیردولتی، م یتوان این استدلال بول که ارائ هکنندگان نظم جهانی صرفاً دولت ها
نیستند، بلکه مجموعه سازما نهای بین حکومتی و سازما نهای غیر حکومتی بی نالمللی می باشندکه
اداره جهان را برعهده دارند را مورد حمایت قرار داد. از این منظر، صلیب سرخ، عفو بین الملل،
سازمان بهداشت جهانی، سازمان تجارت جهانی و آژانس بی نالمللی انرژی اتمی به همان اندازه
.( نظم می آفرینند که دولت ها (بوزان، 113:1388
وینسنت هم به کانت متمایل بود و هم به بول اما در نهایت تلاش کرد تا با اتکا به ارز شهای
لیبرالی، اختلاف نظرها را تقلیل دهد یا حذف کند و به این ترتیب، جامعه جهانی ایجاد کند که در
آن بازیگران غیردولتی و دول تها در مجموع هایی از هنجارها، قواعد و نهادهای مشترک سهیم
باشند. نورتمان اعتقاد دارد، سنت اثبات گرایی در حقوق بین الملل خود به خود دولت را در جایگاه
تنها تابع حقوق بین الملل قرار می دهد، حال آن که سنت های دیگر جای بیشتری برای بازیگران
غیردولتی قائل می باشند. وی معتقد است که هم شرک تهای ماورای ملی آن چنان با حقوق و
وظایف حقوق بین المللی گره خورد هاند که می توانند دعاوی حقوقی مطرح کنند و علی هشان
دعاوی حقوقی مطرح شود، لذا ناگزیر باید جایگاهی به عنوان تابعان واقعی حقوق بی نالملل به
آن ها داد. سازمان های غیر حکومتی بی نالمللی، وضعیت شان مبه متر است، اما حتی با آن که اغلب
آن ها تابع حقوق بین المللی بودنشان انکار شده است باز هم شأنی معادل سازما نهای بین حکومتی
.(Noortmann,2001:59- دارند( 76
برای پیروان مکتب انگلیسی، مفهوم دولت متشکل از دو نهاد حاکمیت و دولت است که دولت
حاکم 1 نامیده می شود. برخی حاکمیت و برخی دولت را اصل می دانند. مایال معتقد است که
امروزه به نظر می رسد حاکمیت یک مفهوم مهجور 2 است با این همه، تامین نظم رسمی جامعه
جکسون .(Mayall, بین المللی به طور عمده با تجمع دولت های حاکم تداوم می یابد( 2002:39
ضمن تاکید بر اصل حاکمیت اظهار می دارد:
انگلیسی ها از حاکمیت استفاده کردند تا خودشان را از جهان کاتولیک قرون وسطایی جدا کنند. »
سپس آن را به کار بردند تا یک امپراتوری جهان گستر بسازند. سپس از آن استفاده کردند تا
استعمار زدایی کنند و بدین وسیله انبوهی از دول تهای جدید در آسیا، آفریقا و جاهای دیگر
1. Sovereign State
2. Beleagveled Concept
14 / فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
ایجاد می کنند. سپس از آن برای ورود به اتحادیه اروپا استفاده کردند. در کنار این، حاکمیت
.(Jackson,2005:73-7) « کاربردهای دیگری نیز دارد
پیروان این مکتب بر این اعتقادند دولت بر خلاف سنت هابزی که اولین و آخرین جامعه انسانی
بود و به اخلاقیات و قوانین ب یتوجهی می نمود، از طریق نهاد های بین المللی در جهت ایجاد قواعد
یا قوانین، اجرای قواعد، و حمایت از قواعد عمل می کنند. این نهادها لزوماً به شکل یک سازمان یا
سازوکای اداری نیستند، بلکه مجموعه ای از رویه ها و معانی می باشند که در جهت تحقق اهداف
.( مشترک شکل می گیرند (مشیرزاده، 593:1383
3-6 . سیاست بین الملل
سیاست بین الملل در این مکتب ، عرصه تعاملات اجتماعی دولت هایی است که محدود به قواعد
مشترک می باشند. بازیگر اصلی در این عرصه دولت است اما افراد انسانی نیز فعال م یباشند. آن ها
به این سوال محوری روابط بین الملل که ماهیت جامعه بین الملل چیست ای نگونه پاسخ م یدهند که
دولت ها هرچند دنبال مافوق 1 مشترک نیستند اما جامعه تشکیل می دهند. جامعه ای که تخیلی نیست
و اثراتش در نهادهایی همچون دیپلماسی، حقوق بی نالملل، موازنه قدرت و کنسرت قدرت های
بزرگ قابل مشاهده است. دولت ها در برخوردهایشان با همدیگر، از محدودیت های اخلاقی و
حقوقی فارغ نبودند. رهنمود گروسیوسی ها این بود که دولت ها با قواعد این جامعه بی نالمللی که
خودشان به وجود آورده و در تداوم آن نقش داشته اند محدود می شوند.
پیروان این مکتب بر نقش نهادها، قواعد، هنجارها در سیاست بین الملل تأکید دارند و این عوامل
را علت صلح و ثبات، کاهش تعارضات و افزایش همکار یها می دانند. آنان اعتقاد دارند که
دولت ها به رغم توانایی شکستن قواعد و هنجارها، اغلب موارد آن را نمی شکنند و خود را ملزم به
احترام به آن می دانند که این امر ناشی از منافعی است که از این طریق به دست می آورند. یعنی
منافعی که امکان انتخاب برای کن شگران در مورد آن ها وجود ندارد، زیرا پیگیری هرگونه منافعی
منوط به دنبال کردن این منافع اولیه است، یعنی منافی که به صورت عضویت در جامعه جهانی باید
.(Hasenclever and others,1997:169- به دنبال آن ها باشند( 71
1. Superior
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 15
4-6 . آنارشی بین المللی
برداشت مکتب انگلیسی از آنارشی در میانه برداشت واقع گرایان و نوواقع گرایان از یک طرف و
برداشت کانتی ها و آرمان گرایان از سوی دیگر قرار دارد. واقع گرایان معتقدند، رفتار کنش گران
افزایش قدرت برای تضمین بقاست اما از دید آرما نگرایان، رفتار کنش گران افزایش یادگیری
اجتماعی از طریق نهادها یا انگار هها می باشد. عامل تعدیل رفتار از دید واقع گرایان خودیاری، و از
نظر آرما نگرایان وجود اجتماعی جهانی م یباشد. منطق آنارشی برای هابزی ها خودیاری و
تعارض آمیز و برای کانتی ها اجتماع جهانی توأم با همکاری است. به بیان دیگر، از نظر واق عگرایان
نسبت به لیبرال ها، آنارشی محدودیت های شدیدتری را بر کنش گران تحمیل می کند و در نتیجه
.(Baldwin, همکاری دشوارتر است( 1993:5
نظم بین المللی مساله اصلی سنت جامعه بی نالمللی است و بنیان این مساله این فرض م یباشد که
این مکتب به نظم در .(Devetak, نظم، پیش شرط بنیادی وجود اجتماع است ( 2005:235
شرایط آنارشی توجه دارد به این معنی که در شریط آنارشیک و عدم اقتدار مرکزی نیز می توان
نظم را برقرارنمود زیرا نظم تابع قدرت نیست. از نظر بول، نظم عبارت است از وجود رابط های که
از درجه ای از الگومندی برخوردار است، یعنی روابط اجزاء تصادفی نیست بلکه اصول مشخصی
دارد. بنابراین نظم امری اجتماعی است و در حیات اجتماعی اهداف اولی های وجود دارند که نظم
باید بتواند آن ها راکم و بیش تأمین کند مانند؛ حفظ حیات اعضاء، تضمین وفای به عهد و حفظ
مالکیت. خردگرایان آنارشی را فقدان مافوق سیاسی می دانند، از نظر آن ها اگر جامعه داخلی
جامعه است، نظام بین الملل نیز جامعه است زیرا اهداف اولیه خاص خود را که عبارتند از حفظ
خود جامعه مرکب از دولت ها، حفظ حاکمیت اعضا و حفظ صلح دنبال می کند
(مشیرزاده، 586:1383 ). وایت در این رابطه معتقد است؛
آگر آنارشی به عنوان فقدان حکومت مشترک فهمیده می شود پس در واقع این دقیقاً خاصیتی »
است که در آن سیاست بین الملل متفاوت از سیاست داخلی است. در کنار منازعه، همکاری در
امور بین الملل، نظام دیپلماتیک، حقوق بین الملل و نهادهای بی نالمللی وجو دارد که عملکرد
سیاست قدرت را پیچیده م یکند و حتی قواعدی برای تحدید جنگ ها وجود دارد که کاملاً
بی تاثیر نیستند. به ندرت می توان انکار کرد نظام دول وجود دارد و یا پذیرش این که نظام دول
وجود دارد نیمی از راه پذیرش جامعه طی شده است زیرا جامعه تعدادی از افراد است که در پی
.(Wight,1979:105)« اهدف مشترک خاصی به نظامی از روابط می پیوندند
16 / فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
توجه مکتب انگلیسی بر هنجارها، ارز شها و معانی مشترک که از طرف ساختار رفتار دول تها
را شکل می دهد و سیاست گذاری ها و منافع آ نها را تعدیل م یکند سبب شده است که مکتب
انگلیسی از این منظر، بر ابعاد معنایی روابط بی نالملل تأکید کند. این مکتب نظریه های مادی گرا
را به دلیل عدم توجه به عوامل معنایی، مناسب برای تبیین سیاست بین الملل نمی داند و اعتقاد
دارد توجه به هنجارها و معانی برای تبیین سیاست بین الملل مناسب می باشد و استفاده از آن ها
سببب همگرایی بیشتر در عرصه روابط بین الملل میگردد.
در ادامه به بررسی ساختار- کارگزار از منظر مکتب انگلیسی پرداخته م یشود و نشان داده
خواهد شد چگونه در این مکتب، ساختار از طریق معانی به کارگزاری دولت ها تعین م یبخشد.
5-6 . ساختار - کارگزار 1 از نظر مکتب انگلیسی
از نظر مبحث کل و فردگرایی، تئوری های نولیبرالیسم و نوواقع گرایی را به خاطر تأکید
برکارگزاری دول تها فردگرا می نامند و همین رویه سبب شده است که ونت آ نها را به
تقلیل گرایی به فرد متهم نماید. نوواقع گرایی در پیوند با نگرش طبیعت باورانه با امور بشر، از روش
علمی برای بررسی سیاست بین الملل بهره می گیرد و ضمن کنار گذاشتن پدیده های ذهنی و
بیناذهنی مانند رفتار برساخته از هنجارها، ارز شها یا رضایت، سعی در تبیین قوانین عینی روابط
بین الملل را دارد(فیشر، 248:1386 ). نظریه نوواقع گرایی بر فرو کاستن دول تها به بعد نیروی مادی
خودشان و به همین سان فروکاستن ساختار نظم جهانی به توازن قدرت به عنوان نوعی ترکیب بندی
.( از نیروهای مادی تأکید می نماید(کاکس، 60:1386
مکتب انگلیسی این انتقاد را به نظریه نوواقع گرایی به ویژه تعریف والتزی آن دارد که جنبه
سخت افزاری دیدگاه وی بسیار زیاد است و تأکید بیش از حد آن بر عنصر توانمندی های مادی و
کم توجهی به تأثیر هنجارها بر رفتار، سبب شده است تا مکتب انگلیسی با مشی معناگرای خود
سعی در پر کردن این خلاء نماید. از نظر مارکسیست ها، این وجه تولید سرمای هداری و
سلسله مراتب طبقاتی حول صورتبندی مرکز- پیرامون می باشد که جامعه جهانی را شکل می دهد
که در نظریه والرشتاین نمود یافته است. ایده جامعه جهانی سرمایه دارانه در اشکال خام تر آن،
نیروهای سرمایه را در مقابل دولت قرار م یدهد و ساختاری از سلطه، وابستگی و نزاع را ایجاد
با (IPE) می نماید. تفکر مارکسیستی و همچنین عمده جریان اصلی اقتصاد سیاسی بین الملل
1. Agent-Structure
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 17
بازگرداندن دولت و قبول استقلال نسبی آن، به ظاهر دیدگاهی کل محور، راجع به روابط بین الملل
در پی گرفته اند. این دیدگاه به صورت دیدگاهی جایگزین و نقد دیدگاه دولت محور در
تئوری های روابط بین الملل عرضه شده است.
البته باید توجه داشت بین تئور یهای نظام جهانی و مارکسیستی، با مکتب انگلیسی از منظر
کل گرایی، اختلاف اساسی وجود دارد. در حالی که نظریات نظام جهانی، مارکسیستی و دیگر
تئوری های کلان نگر بر ابعاد مادی و ملموس تأکید دارند و این عوامل را عامل تعین کارگزاری
دولت ها می دانند، مکتب انگلیسی بر ابعاد هنجاری و معنایی توجه دارد و ای نکه این عوامل عامل
اصلی تعیین دولت ها هستند و نه عوامل مادی. بر همین اساس بول اعتقاد دارد یکی از خصایص
مشترک موارد اصلی تاریخی جوامع بین المللی آن است که همگی بر مبنای فرهنگ یا تمدن
مشترک بنا شده بودند. مدارک تاریخی برجامانده از یونان باستان، این دیدگاه را تأیید می کنند که
.(Bull, یک فرهنگ مشترک، شرط لازم برای یک جامعه بین المللی است( 1977:16
مکتب انگلیسی، هم بر رویکرد ک لمحور نسبت به جهان تأکید می کند و هم فرهنگ ها و
ارزش های مشترک را به مثابه جوهرة جامعه م یداند. این مکتب، فرهنگ جهانی را در کانون توجه
خود قرار می دهد و برآن است که مدل های جهانی قدرتمندی در مورد ای نکه چگونه انسا نها
خودشان را سازمان دهی نمایند، وجود دارد. این مدل ها در انجمن های تخصصی و آکادمیک و در
شبکه ایی از سازما نهای بین حکومتی وجود داشته و در همه سطوح نظام بین الملل عمیقاً مقبولیت
یافته اند.
در اغلب آثار مکتب انگلیسی فرض محکمی وجود دارد مبنی بر این که تنها سطح معتبر سطح
نظام یا سطح جهانی است. این فرض در هر سه مفهومی کلیدی (نظام بین الملل ، جامعه بین الملل ،
جامه جهانی) مصداق دارد. قاعده کلی این است که دولت ها عمدتاً اجزای نظام های بین المللی یا
اعضای جامعه بین المللی محسوب می شوند و نظام و جامعه بین المللی هر دو، پدیده های جهانی
فرض می شوند. در مکتب انگلیسی، مفروضات جهانشمول، مربوط به مقیاس جهانی محسوب
می شوند. بحث از فرآیند تاریخی جهانی شدن نظام بین المللی و جامعه بین المللی، تقریباً به طور
کامل در فرض یک پدیده واحد جهانی ریشه دارد. افراد و لذا جامعه جهانی، به صورت یک کل
31 ). تلقی مکتب انگلیسی به جامعه جهانی - مجتمع، یعنی بشریت بررسی می شوند(بوزان، 32:1388
در این استدلال است که این فرهنگ جهانی، وجودی مستقل دارد و عامل اصلی هم شکلی میان
18 / فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
دولت ها می باشد. آن ها اصرار دارند که فرهنگ جهانی فاکتور علّی مهمی بوده و صرفاً در واحدها
موجود نیست. مایر در این زمینه معتقد است که:
افراد و دول تها همدیگر را از طریق اصول شهروندی مشروعیت م یبخشند، در حالی که افراد و »
سازمانهای بین المللی این کار را از طریق اصول حقوق بشر به انجام م یرسانند. بین افراد و دولت -
ملت ها، تعدادی گرو ههای ذی نفع و کارکردی موجود م یباشند که به دلیل روابطشان با افراد و
دولت ها، جایگاه بازیگران مشروع را در اختیار دارند. این گرو هها شامل گروه ها و سازمان های
دینی، قومی، حرفه ایی، صنعتی، طبقاتی، نژادی و جنسیتی اند و همه آن ها هم بر بازیگران سطوح
.(Meyer and others,1997:171)« دیگر متکی و هم با آنها در مناقشه می باشند
مکتب انگلیسی با به رسمیت شناختن حاکمیت های جداگانه دولت ها، هنجارها، نهادها، و منافع
مشترک را شالوده باثبات روابط بین المللی تلقی می کنند. از نظر پیروان این مکتب، نم یتوان در
یک شکل تقلیل گرایانه، صرفاً رفتار دولت ها را محدود به یک سلسله عوامل قابل مشاهده و قابل
اندازه گیری بدانیم، در حالی که عملاً در بسیاری از موارد با مجموع های از مسائل هنجاری در
.( روابط میان دولت ها سروکار داریم(قوام، 179:1384
مکتب انگلیسی به خاطر اولویت دادن به ساختار و نقشی که بر اساس هنجارها و معانی در شکل
دادن به کارگزاری دولت ها دارد کل گراست و توجه به هنجارها، قواعد و معانی در آن، این
مکتب را در دسته معناگرایان قرار می دهد.
نتیجه گیری
معناگرایی به عنوان یکی از مهمترین مفاهیمی است که در بعد هستی شناسی نظریه های مختلف
روابط بین الملل نمایان می شود، مفهومی که بسیاری از این نظریه ها از جمله نظریه های واقع گرایی
و نوواقع گرایی از آن غافل بود هاند. بنابراین، این نظریه های مادی گرا، در تحلیل خود از روابط
بین الملل بخش اعظمی از عوامل موثر در روابط بی نالملل را نادیده گرفت هاند در نتیجه، همیشه در
تحلیل های خود بر عوامل سخت افزاری و غیرمادی توجه داشته اند که در نهایت به خشونت و
جنگ ختم شده است. مکتب انگلیسی در اواخر دهه 90 در پی حل این مشکلات به عنوان یک
تئوری در عرصه بین المللی نمایان شد. این مکتب که از سه سنت نظام بی نالملل، جامعه جهانی و
جامعه بین المللی تشکیل شده است در تحلیل خود از روابط بی نالملل بر ابعاد معنایی توجه دارد و
ضمن انتقاد به نظریه های ماد یگرا، بهترین روش مطالعه روابط بی نالملل را نه روش شناخت
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 19
طبیعی، بلکه توجه به هنجارها و معانی م یداند. تأثیر سنت نظام بی نالملل بر مکتب انگلیسی در بعد
هستی شناسی اندک می باشد و شاید تنها اعتقاد به این که دولت ها بازیگر اصلی روابط بین الملل
می باشند از این سنت ناشی شود. همچنین توجه به معانی و هنجارها و اعتقاد به این که این ساختار
است که از طریق وضع هنجارها، قواعد و معانی به دول تها تعین م یبخشد از تأثیرات سنت جامعه
جهانی بر این مکتب است. اما سنت جامعه بین المللی به لحاظ این که دو سنت نظام بین الملل و
جامعه جهانی را در خود ادغام می کند دارای شباهت بسیاری با مکتب انگلیسی است و به عقیده
بسیاری از اندیشمندان این حوزه، مترادف با مکتب انگلیسی به کار م یرود. توجه مکتب انگلیسی
بر جامعه بی نالمللی نشان دهنده این امر است که، این مکتب بر وجود دول تها به عنوان بازیگر
منحصر به فرد اعتقاد ندارد بلکه بر ساختاری که معانی و هنجارها را به دولت ها تحمیل م ینمایند و
تخطی از آن ها غیر مجاز می داند. با توجه به مطالب گفته شده می توان به این جمع بندی رسید که
مکتب انگلیسی از نظر هستی شناسی یک نظریه معناگرا م یباشد و به خاطر توجه به جامعه
بین المللی که در آن دولت ها بر اساس قواعد، هنجارها، و فرهنگ جهانی مشترک یک جامعه را
می سازند و خود را ملزم به رعایت قواعد و معانی این جامعه می نمایند، یک نظریه کل گرا است.
ترجمه محمود عبدالله زاده. ،« خاورمیانه از دیدگاه مکتب انگلیسی ».( بوزان، باری( 1385
. فصلنامه اقتصاد سیاسی. شماره 1
بوزان، باری( 1388 )، از جامعه بی نالملل تا جامعه جهانی، ترجمه محمد علی قاسمی، تهران:
انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بیرو، آلن( 1370 )، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران: کیهان.
800 گفتمان همبایی و کردما نهای - اروپای فئودالی 1300 »،( فیشر، مارکوس( 1386
جامع هشناسی تاریخی و روابط بین الملل، ویراسته آندرولینکلیتر، ترجمه علی رضا ،« هم ستیزی
طیب، تهران: دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی.
قوام، عبدالعلی ( 1384 )، روابط بین الملل نظریه ها و رویکردها، تهران : سمت.
20 / فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
نو واق عگرایی، ،« نیروهای اجتماعی، دولت و نظام های جهانی » ،( کاکس، رابرت( 1386
نظریه انتقادی و مکتب برسازی، ویراسته آندرو لینکلیتر، ترجمه علی رضا طیب، تهران: دفتر
مطالعات سیاسی وبین المللی .
لینکلیتر، آندرو( 1387 )، ماهیت و هدف نظریه روابط بین الملل، ترجمه لیلا سازگارا،
تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
فصلنامه سیاس ت ،« احیای مکتب انگلیسی در روابط بین الملل » ،( مشیرزاده، حمیرا ( 1383
. خارجی، شماره 3
مشیرزاده، حمیرا ( 1384 )، تحول در نظری های روابط بی نالملل، تهران: سمت.
فصلنامه مطالعات راهبردی، ،« فهم کنستراکتیویستی امور سیاسی » ،( نصری، قدیر( 1385
. 713- شماره 36 ، صص 736
ونت، الکساندر( 1384 )، نظریه اجتماعی سیاست بین الملل ، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران:
دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی .
چالش ،« مسئله کار گزار- ساختار در نظریه روابط بین الملل » ،( ونت، الکساندر( 1385
علم و سنت، ویراسته آندرو لینکلیتر، ترجمه بهرام مستقیمی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و
بین المللی.
- لاتین
- Baldwin, D. (1993), Neo realism and Neo liberalism: The
Contemporary Debate New York: Colombia University Press.
- Brown, Chris. (1995), “International Theory and International
Society: The viability of the Middle Way”, Review of
International Studies, 21, 2,183- 86.
- Bull, Heddley and Watson, Adam. (1984), the Expansion of
International of International Society. Oxford: Oxford University
Pres.
سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389 ، معناگرایی از منظر...../ 21
- Bull, Heddley. (1992), the Importance of Grotius in Study of
International Relations, Oxford University Press.
- Bull, Heddley. (1977), The Anarchical Society: a Study of Order
in World Politics, London: Macmillan.
- Buzan, Barry. (1993), “From International System to International
Society: Structural Realism and Regime Theory Meet the English
School”. International Organization. Vol. 74, No. 3.
- Devetak, Richard.(2005),“Violence, Order, and Terror”, In
Bellamy,
(ed.), Theories if International Relations, Basingstoke: Palgrave
Macmillan.
- Dunne, T. (1998), Inventing International Society,
London:Palgrav.
- Griffiths, Martin. (1999), Fifty Key Thinkers in International
Relations, London: Routledge.
- Hasenclever, A., Mayer, p. and Rittberger, W. (1997) Theories of
International Regimes, Cambridge: Cambridge University.
- Jackson, Robert. (2005), From Anarchy to Cosmopolis: Classical
and Modern Thought on International Relations, New York:
Palgrave Macmillan.
- Jackson, Robert. (2002), Quasi- State: Sovereignty, International
Relations and Third World, New York: Cambridge University
Press.
- Jackson, Robert. (2000), the Global Covenant. New York: Oxford
University Press.
22 / فصلنامه پژوهش سیاست، سال دوازدهم، شماره 29 ، پاییز 1389
- Jackson, Robert. (1992),”Pluralism in International Political
Theory”, Review of International Studies, Vol. 18.
- Linklater, Andrew. (1996), Theories of International Relations.
London: Macmillan and New York Press .
- Mayal, James. (2002), World Politics: Progress and Its Limits,
Cambridge: Polity Press.
- Meyer, John W., John Boli, George M. and Thomas, Francisco O.
(1997), “World Society and the Nation- State”, American Journal
of Sociology, 103:1,144- 81.
- Noortmann, math. (2001), Non- State Actor in International Law,
Aldershot: Ashgate.
- Suganami, Hidemi. (2003), “British Institutuionalists, or the
English School Twenty Years On”, International Relations. 17:3.
- Waltz, K. (1979), Theory of International Politics. New York:
Random House .
- Wight, Martin. (1992), International Theory: The Three
Traditions, New York: Holmes and Meier.
- Wight, Martin. (1979), Power Politics. New York: Pelican Books
)