در خصوص رابطه موجود بین مخابرات راه دور و حقوق مربوط به آن ب ا حقوق و
هیچ فعالیت فضایی و نیز مقررات فضای ماورای جوی » فعالیتهای فضایی، گفته شده است که
1 این ادعا، فارغ از بحث .« بدون مخابرات راه دور و حقوق آن نمیتواند وجود داشته باش د
متعصبانه یا غیرمنصفانهبودن یا نبودن آن، حاکی از وجود یک رابطه و پیوند ثابت و دائمی بین
این دو رشته از حقوق است. وجود این رابطۀ پایدار موجب شد که اتحادیه بینالمللی مخابرات
از زمان آغاز فعالیتهای فضایی بتواند عهد هدار نقش و مأموریت جدی دی شو د. عملکرد
اتحادیه در زمانی قریب یک قرن و نیم، گواه این مدعاست.
حقوق فضا در یک تعریف موسع دربرگیرنده کلیه مقررات حقوقی است که مستقیماً به
فعالیتهای بشر، که بهنوعی به فضای ماورای جو، وابسته هستند مربوط میشود. با توجه به این
تعریف میتوان گفت که اتحادیه بینالمللی مخابرات، یکی از سازمان های بینالمللی است که با
اقدامات و تلاشهایی که در جهت تخصیص و واگذاری فرکان سها و موقعی تهای مداری
موجود برای خدمات گوناگون و برای دولتهای عضو، قانونمندسازی تخصیص منابع موجود
در فضای ماورای جو به ویژه منابع مداری و طیفی در مدار ثابت زمین و اعمال اصول دستیاب ی
مؤثر و عادلانه به آن مناب ع، بررس ی موضوعا ت مختل فمرتب ط ب ا حقو ق فضا ، برگزار ی
کنفرانسهای جهانی مخابرات رادیویی و تصویب قوانین نهایی این اجلا س انجام م یدهد،
موجبات تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو را فراهم مینماید. 2
در رابطه با موضوع این مقاله، باید به این واقعیت توجه شود ک ه اولاً حقوق فضا و فعالی تهای
فضایی، تنها یک قسمتکوچک، ولی درعینحال مهم، از فعالیتها و مس ئولیتهای اتحادیه را به
خود اختصاص دادهاند. فعالیتهای فضایی اتحادیه از طریق قانونگذاری(تنظیم قوانین و مقررا ت و
1. "No Space Activities and no Space Law without Telecommunications and the
Telecommunication Law!" available at: Me Alfons A.E. NOLL, “The Space Law
Related Role, Activities and Contributions of the International Telecommunication
Union (I.T.U.) in the Last Decade of the 20th Century (1999)” . International
Organizations and Space Law: Their Role and Contributions. Proceeding of the Third
ECSL Colloquium. P. 109-124.
FINAL ) 2. لازم به ذکر است که نتایج کنفرانسهای ارتباطات رادیویی جهانیکه در مجموعهای با عنوان قوانین نهایی
درج میشود و شامل مقررات جدید و (ADMINISTRATIVE RADIO CONFERENCE ACTS OF THE WORLD
بازبینیشده مقررات رادیویی، ضمایم پیوسته و مرتبط، پیشنهادها و قطعنامههای جدید و بازبینیشده مصوب کنفرانس و نیز
بیانیههای صادره از سوی دولتهای عضو به هنگام امضای قوانین نهایی است، از مستندات و منابع فضایی محسوب میشود
و در سایت اتحادیه موجود و قابل بهرهبرداری است.
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 143
قطعنامهها)، نظارت بینالمللی و تنظیم استانداردها صورت م یگیر د. این اقدامات اتحا دیه، پایه و
اساس مؤثر وکارآمدی را برای انجام فعالیتهای عملیاتی فضایی - بدون مشارکت خود اتحادیه در
فعالیتهای فضایی - به وجود میآورد. بخش عمدهای از اقدامات و مشارکتهای اتحادیه از طریق
کنفرانسهای تامالاختیار (سران) رادیویی جهانی 1 و ارتباطات رادیویی جهان ی 2 انجام م یشو د. با
اینکه کنفرانسهای تامالاختیار، رکن عالی اتحادیه محسوب م یشوند، کنفران سهای ارتباطات
رادیویی جهانی اتحادیه و نتایج و دستاوردهای آن ها، برای حقوق فضا و فعالی تهای فضایی، از
اهمیت بیشتری برخوردار هستند. این کنفرانسها به طور مستمر، مقررات رادیوی ی 3 را مورد بازنگری
و اصلاح قرار میدهند. بخش دیگری از فعالیتهای اتحادیه، به استانداردسازی و تنظیم استانداردها
اختصاص مییابد که توسط گروههای مطالعاتی و مجامع دو بخش ارتباطات رادیوی ی 4 و
استانداردسازی ارتباطات راه دور 5انجام میشود.
1. مفاهیم تدوین و توسعه تدریجی 6
امر تدوین و توسعه تدریجی حقوق بینالملل باید بهصورت نهادینه انجام شود و این امر
مستلزم این است که سازمان یا سازمانهای بینالمللی یا رکن یا ارکانی در درون سازما نهای
بینالمللی، متولی کار تدوین و توسعه تدریجی حقوق بینالملل شوند.
ازآنجاییکه حقوق فضا، یک بخش فرعی از حوزه وسیع حقوق بینالملل عمومی به شمار
میآید، بسیاری از قواعد و اصولی که در باب تدوین و توسعه حقوق بینالملل عمومی صادق
است، قابل تسری به حوزه حقوق فضا نیز هست. ازاینرو برای تبیین بهتر مفهوم تدوین و توسعه
تدریجی، بهناگزیر باید به مواد 13 منشور ملل متحد و 15 اساسنامه کمیسیون بی نالملل حقوقی
مراجعه کرد. ماده 15 اساسنامه کمیسیون حقوق بینالملل 7 اشعار میدارد: در مواد آتی، عبارت
ناظر به تدوین موضو عهایی است که هنوز توسط حقوق « توسعه تدریجی حقوق بینالملل »
1. World Administrative Radio Conference (WARC).
2. World Rediocommunication Conferences (WRCs).
3. Radio Regulations (RR).
4. ITU Rediocommunication Sector (ITU-R)
5. ITU Telecommunication Standardization Sector (ITU-T).
6. Codification and Progressive Development.
7. Article 15, Statute of the International Law Commission, 1947, As Adopted by the
General Assembly in Resolution 174 (II) of 21 November 1947, As Amended by
Resolutions 485 (V) of 12 December 1950, 984 (X) of 3 December 1955, 985 (X) of 3
December 1955 and 36/39 of 18 November 1981. UN Doc. 2005.
144 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
بینالملل به نظم درنیامده یا حقوق در آن موضوعها هنوز به قدرکافی در رویه دولتها توسعه
ناظر به مواردی در حقوق بینالملل است ،« تدوین حقوق بینالملل » نیافته است. همچنین عبارت
که رویه دولتها در این زمینهها قابل ملاحظه و کافی بوده و سوابق و نظریاتی هم وجود دارد،
باید با دقت بیشتری تدوین شود. 1
هرچند تدوین و توسعه در اصل متفاوت از یکدیگرند، وابستگی » البته باید توجه داشت که
نزدیکی به هم دارند زیرا از یک طرف هیچ تدوینی محدود به اعلام صرف حقوق موجود
هر ک وششی برای » و اصولاً « نمیشود و از طرف دیگر، هیچ وضع قاعدهای کاملا بدیع نیست
تدوین یک قاعده عرفی، بهصورتی اجتنابناپذیر متضمن تلاش برای پیشبرد، تکمیل و تنظیم
2 بنابرای ن، تفکیک مطلق میان تدوین و .« مجدد آن قاعده در چارچوب شرایط معاصر اس ت
توسعه تدریجی، امری دشوار است. 3 بدیهی است تدوینی که محدود و مقید به حصار قواعد
عرفی نیست و همراه با برخی از جنبههای توسعه حقوق بینالملل انجام میشود، تدوینی است
که همگام با اوضاعواحوال و متناسب با نیازهای جامعه بینالملل پیش میرود.
2. صلاحیت سازمان های بینالمللی و انواع آن ها
برخی از سازمان های بینالمللی قاعد هساز و بعضی دیگر سازم ان های بی نالمللی عملکرد ی
هستند. 4 هریک از سازمانهای مرتبط با فضا، نقش ویژ های را در عرصه فضای ماورای جو بازی
میکنند. ازآنجاکه کشورها در فضای ماورای جو حاکمیت ندارند و بهتنهایی نم یتوانند مقرراتی را
1. Article 15:
In the Following Articles the Expression “Progressive Development of International
Law” is used for Convenience as Meaning the Preparation of Draft Conventions on
Subjects which have not yet been Regulated by International Law or in Regard to which
the Law has not yet been Sufficiently Developed in the Practice of States. Similarly, the
Expression “Codification of International Law” is used for Convenience as Meaning the
more Precise Formulation and Systematization of Rules of International Law in Fields
where there Already has been Extensive State Practice, Precedent and Doctrine.
1391 ) پاورقی شماره )« چالشها و ابتکارات مجمع عمومی در فرآیند تدوین و توسعه حقوق بینالملل » ، 2. سیدقاسم زمانی
1 ، مجموعه مقالات همایش نقش مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تدوین و توسعه تدریجی حقوق بینالملل، انجمن
. ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد، ص؛ 286
3. ارگانهای ذیصلاح مجمع همواره کوشیدهاند که در تنظیم نهایی کنوانسیون ذیربط از هرگونه اقدامی که به شائبه
تفکیک مواد به مقررات مدون و غیرمدون دامن میزند، اجتناب ورزند. برای مثال کمیسیون حقوق بینالملل، نه در انتخاب
موضوعات، نه در آیین و روش کار و نه در مرحله تنظیم و نهاییساختن متن پیشنویس، وقعی بر تفکیک میان تدوین و
. توسعه ننهاده است. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.: همان، ص 286
4. Regulatory Organizations & Operating Organizations.
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 145
در این خصوص وضع نمایند، سازمانهای بینالمللی اهمیت خاصی در این زمینه دارن د. ب هعبار ت
دیگر، اهمیت نقش سازمانهای بینالمللی قاعدهساز، از فقدان حاکمیت سرزمینی در فضای ماورای
جو، نشأت میگیرد و اجرای آن نقش، مستلزم همکاری بینالمللی برای قاعدهسازی و ایجاد هرگونه
نظم حقوقی است. نقش سازمانهای بینالمللی عملکردی، در فعالیتها و تلاشهای فضایی بشر نیز
حائز اهمیت بسیار است. سازمانهای بینالمللی میتوانند بر اساس صلاحی تهای اعطایی به آ نها،
اقدام به انعقاد معاهدات یا موافقتنامههایی با طرفهای ثالث اعم از دولتها یا سایر سازما نهای
بینالمللی بنمایند. این اختیار مهمی است که برای سازمانهای بینالدولی ایجاد شده است تا بدین
وسیله بتوانند در ایجاد حقوق فضای ماورای جو بینالمللی سهیم باشند.
3. تاثیراعمال سازمان های بین المللی در ایجاد قواعد و اصول حقوقی
1-3 . انعقاد معاهدات،کنوانسیونها و موافقتنامههای بینالمللی
، مطابق مقدمه کنوانسیون 1986 وین راجع به حقوق معاهدات سازما نهای بی نالملل ی 1
سازمانهای بینالمللی برای انعقاد معاهداتی که جهت انجام وظایف و نیل به اهداف آ نها
ضروری است مطابق با اسناد مؤسس خود، از اهلیت لازم برخوردار هستند.
سازمانهای بینالمللی با انعقاد معاهده در خصوص موضوعات متعدد فضایی، (ازجمل ه:
مخابرات ماهوارهای و پخش مستقیم برنامههای تلویزیونی بهوسیله ماهواره، مشاهده و سنجش از
راه دور زمین از فضای ماورای جو، حفاظت از محیط زیست و استفاده از منابع انرژی هست های
در فضای ماورای جو، مدار ثابت زمین، همکاریهای بینالمللی و استفاده صل حآمیز از فضای
ماورای جو و خلع سلاح)، اقدام به ایجاد رویه در بین کشورهای عضو و شک لگیری عرف
خاص و عرف عام مینمایند. اتحادیه بینالمللی مخابرات در این خصوص نقش مؤثری داشته
است که در ادامه این مقاله مورد بررسی قرار میگیرد.
2-3 . صدور و تصویب اعلامیهها و قطعنامههای بینالمللی
سازمان های بینالمللی از طریق تصویب قطعنامهها، نقش مهم و غیرقابل انکاری را در تدوین
و توسعه حقوق بینالملل ازجمله حقوق بینالملل فضای ماورای جو، ایفا میکنند.
1. Vienna Convention on the Law of Treaties between States and International
Organizations or Between International Organizations. Done at Vienna on 21 March
1986. Available at: http://untreaty.un.org/ ilc/texts/ instruments/English /conventions
/1_2_ 1986.pdf. Last Visited at: 05 Oct 2013.
146 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
اعلامیه اصول کلی حاکم بر فعالیت دولتها در امر کاوش و بهرهبرداری از فضای ماورای
جو 1 که طی قطعنامه شماره 1962 مورخ 13 دسامبر 1963 به وسیله مجمع عمومی تصویب شد،
ازجمله همین اعلامیهها است که با بنیاننهادن اصول کلی، حقوق بینالملل فضا را پای هگذاری
کرد. مجمع عمومی ملل متحد، درست مقارن با زمانی که احتمال بروز انحراف در روند توسعه
حقوق بینالملل داده میشد، با صدور این اعلامیه، در صدد تنویر نظام حقوقی آتی حاکم بر
فضای ماورای جو برآمد.
ایجاد، پذیرش و اصلاح اصول کلی حقوقی
حقوق بینالملل فضای ماورای جو کنونی، اصول حقوقی ابداعی متعددی را دربرم یگیر د.
این اصول در واقع همان حقوق بینالملل عرفی است که به صورت قاعده درآمده اس ت. به
بیانیدیگر، پیش از اینکه استفاده و بهرهبرداری از فضای ماورای جو، ب هوسی له معاهدات یا
قطعنامههای بینالمللی و با درنظرگرفتن صرفه و صلاح بشریت، قاعدهمند شود، ضروری بوده
که اصول حقوقی مناسبی مورد پذیرش قرار گیر د. این شیوه علاو هبر اینکه از بروز برخی
ناهنجاریها بین فعالان این عرصه پیشگیری م ینماید م یتواند راه را برای توسعه ت دریجی
حقوق بینالملل فضای ماورای جو، هموار سازد. 2
بخش قابلتوجهی از اصول مرتبط با حقوق بینالملل فضای ماورای جو، از طریق سیستم
سازمان مللمتحد و ارکان آن و کمیتهها و سازمانهای تخصصی آن اتخاذ شده اس ت. اصو ل
حقوقی بینیاز از اصلاح و بازنگری نیستند. یکی از نتایجی که در سایه شناخت فضای ماورای
جو و محدودبودن این منبع حاصل میشو د، ضرورت اصلاح و بازنگری مستمر در قوانین و
مقررات مربوطه است. در پناه همین شناخت بود که اصول استفاده آزاد از فضا، به چالش
کشیده شد و دولتهای درحالتوسعه با انحصار یشدن ارتباطات فضایی توسط دول تها ی
1. Declaration of Legal Principles Governing the Activities of States in the Exploration
and Use of Outer Space, Adopted by the General Assembly in its resolution 1962
(XVIII) of 13 December 1963. Available at: http:// www.unoosa.org/oosa/SpaceLaw/l
pos.html. Last Visited at: 07 Oct 2013.
2.Ram Jakhu, "Progressive Development of International Space Law", in the Proceedings
of the United Nations/Ukraine Workshop on Space Law, hosted by the Government of
Ukraine and co-organized by the International Center for Space Law (ICSL) and held on 6-
9 November 2006 in Kyiv, Ukraine. Available at: http://law2.unl.edu/ spaceandtelecomlaw
/docs/slw%202006_proceedings_cd/session%201_r.jakhu_english.pdf. Last Visited at: 10
Oct 2013.
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 147
توسعهیافته مخالفت کردند و داعیه برخورداری از جایگاه مناسب و موقعیت برابر و عادلانه
در استفاده از فرکان سها و مدارها را مطرح کردن د. اتحادیه بی نالملل ی مخابرات، سازمان
بینالمللی است که در راستای پاسخگویی به این ضرورت، همواره و ب ه طور مستمر ، قوانین و
مقررات رادیویی مصوب خود را در کنفران سهای سالانه، مورد اصلاح و بازنگری قرار
میدهد و در این امر، تا حدود زیادی به شکل موفقی تآمیزی عمل کرده اس ت. تشخیص
محدودشدن فضا و منابع آن، علاوهبر اینکه ضرورت اصلاح و بازنگری را ایجاب م یکند،
سازمان بینالمللی متولی را مکلف میکند که اولاً در اصلاح و بازنگری خود، با لحاظ اصول
و مصالح عادلانه و منصفانه کلیه اعضا، ارجحیت و اولویت بیشتری را برای خدمات عمومی
قائل باشد و ثانیاً تدابیر و پی شبینیهای لازم را جهت الزامآوری و تبعیت اعضایش از
مصوبات سازمانی اتخاذ نماید. 1
4. تاریخچه تشکیل، فعالیت و ارکان اصلی اتحادیه جهانی مخابرات
ذکر مختصری از تاریخچه تشکیل، فعالیتو ارکان اصل ی اتحادی ه جهان ی مخابرا تک ه در
ذیل از نظر گذرانده خواهد شد، به این جهتکه نشانگر سیر مراحل ورود اتحادیه به حوزه حقوق
فضا و فعالیتها ی فضای ی و ایض اتًبیی نکنند ه نق شپراهمی تآن در تدوی ن و توسع ه حقو ق
بینالملل فضای ماورای جو است، از اهمیتویژه ای برخوردار است.
1-4 . تشکیل و فعالیت اتحادیه جهانی مخابرات
به دنبال اختراع تلفن در سال 1876 ، اتحادیه بین المللی تلگرا ف 2، از سال 1896 شروع به
تنظیم مقررات بینالمللی حاکم بر این اختراع جدید و ارتباطات ناشی از آن نیز نمود. با اختراع
تلگراف بدون سیم در سال 1896 ، اولین نوع از ارتباطات رادیویی برقرار ش د. وسعت دامنه
کاربرد و استفاده این فن جدید در اهداف مهمی همچون کشتیرانی، موجب برگزار ی اولین
کنفرانس بی نالمللی ت لگراف رادیویی در سال 1906 در برلی ن 3 و امضای اولین کنوانسیون
1. P. Hulsroj, “Space Community, Space Law, and Law” “Proceedings of the Third
ECSL Colloquium: International Organizations and Space Law: Their Role and
Contributions, Perugia, Italy, 6-7 May 1999”, ESA/ECSL Publications, 1999 pp. 69-75.
2. The International Telegraph Union (ITU).
3. The International Radiotelegraph Conference (Radio Conference), (Berlin, 1906).
Available at: http:// www.itu.int/en/history/Pages/List of ITUConferences Assemblies
And Events.aspx. Last Visited at: 23 Oct 2013.
148 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
بینالمللی تلگراف رادیویی 1 شد. ضمیمه این کنوانسیون، دربرگیرنده اولین مقررات حاکم بر
تلگراف رادیویی بود. 2 این مقررات، بهتدریج و بهوسیله کنفرانسهای رادیویی متعدد اصلاح و
تجدیدنظر شد. این مقررات، در حال حاضر بهعنوان مقررات رادیویی شناخته میشوند.
کمیته مشورتی بینالمللی تلفن 3 در سال 1924 ، کمیته مشورتی بینالمللی تلگرا ف 4 در سال
1925 و کمیته مشورتی بینالمللی رادیوی ی 5 در سال 1927 تأسیس شدن د 6 و مس ئولیت تنظیم
استانداردهای بینالمللی را بر عهده داشتند.
مطابق مصوبات کنفرانس واشنگتن، باندهای فرکانس برای سرویسهای رادیویی مختلف
موجود درآن زمان ( ثابت، دریایی، متحرک هوایی، رادیو و تلویزیون، آماتور و آزمایش ی) 7
تخصیص داده شد و جدول تخصیص فرکانس، توسط کمیته مربوطه تهیه و تنظیم شد. 8 اتحادیه
بی نالمللی تلگر اف در کنفران س 1932 مادرید ، 9 تصمیم به ادغا م دو کنوانسیون بی نالمللی
1. International Radio Telegraph Convention. Available at: http://www.itu.int/
dms_pub/itu-s/oth/ 02/01/S020 10000 124E02PDFE.pdf . Last Visited at: 19 Oct 2013.
2. این قانون، فرکانسهای مخصوصی را به ارتباطات سیار دریایی اختصاص میداد. برای مطالعه بیشتر،ن.ک.: فریبا
رضی پور و علیاکبر گلرو، سازمان های بین المللی فضایی(گزارش دوم پروژه بررسی و تحلیل اسناد بین المللی حقوق
فضایی، عملکرد سازمان های بین المللی فضایی و ارائه راهکارهای مناسب برای ج .ا. ایران)، پژوهشگاه هوافضا (وزارت
. علوم، تحقیقات و فناوری، 1388 ) ص؛ 12
3. The International Telephone Consultative Committee (CCIF).
4. The International Telegraph Consultative Committee (CCIT).
5. The International Radio Consultative Committee (CCIR).
6 . این دوکمیته در سال 1956 ، جهت پاسخگویی مؤثرتر به نیازهاییکه در اثر توسعه این دو نوع ارتباطات ایجاد شده با
ادامه دادند. برای مطالعه- (CCITT) یکدیگر ادغام شدند و کار خود را در قالب کمیته مشورتی بینالمللی تلفن و تلگراف
کنفرانسهای برگزار شده در طی سال های 1924 تا 1932 برگزار شده بود، ر.ک.:
http://www.itu.int/en/history/Pages/List of ITUConferencesAssembliesAndEvents.aspx.
Last Visited at: 07 Nov 2013.
7. Fixed, maritime and aeronautical mobile, broadcasting, amateur and experimental).
Available at: http://www. itu.int/en/history/pages/ITUsHistory.asp. Last Visited at: 7
Nov 2013.
8. تخصیص فرکانس عبارت است از مشخصکردن محدوده های مختلف فرکانسی برایکاربردهای مختلف. تخصیص
فرکانس، عملیات پیچیده و تخصصی در سطح جهانی است و مدام نیاز به بررسی دارد. اتحادیه که وظیفه جهانی این امر را
بر عهده دارد، برای این کار، جهان را به سه منطقه جداگانه تقسیم می کند: منطقه 1: اروپا، آفریقا، شوروی سابق و مغولستان-
منطقه 2: قاره آمریکا و گرینلَند - منطقه 3 : آسیا، استرالیا و اقیانوس آرام. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://www.noojum.com/index.php/other/multimedia/news/other/multimedia/article/124-
all/1178-2009-04-09-00-13-24.html . Last Visited at: 28 Nov 2013.
9. The International Radiotelegraph Conference (Radio Conference), (Madrid,1932) &
The International Telegraph Conference (Plenipotentiary Conference), (Madrid,1932).
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 149
تلگراف و کنوانسیون بی نالمللی تلگراف رادیویی گرف ت. حاصل این ادغام، کنوانسیون
بینالمللی مخابرات راه دور و تغییر نام اتحادیه بینالمللی تلگراف به اتحادیه بینالمللی مخابرات
راه دور بود. 1 این نام از اول ژانویه 1934 به کار برده شد تا منعکسکننده دامنه مس ئولیتهای
اتحادیه باشد. 2
اتحادیه از سال 1947 ، کنفرانسهای سالیانه و مستقل خود را برگزار م یکن د. در 15 نوامبر
1947 ، با تصویب موافقتنامه فیمابین اتحادیه و سازمان ملل متحد توسط مجمع عمومی ملل
متحد، اتحادیه بینالمللی مخابرات راه دور، بهعنوان آژانس تخصصی ملل متحد به رسمیت
شناخته شد. 3 اتحادیه بینالمللی مخابرات راه دور، مسئول تنظیم مقررات بی نالمللی و مدیریت
طیف فرکانس رادیویی و منابع مداری اس ت. اتحادیه بیش از 40 سال است که ب هوسیله
کنفرانسهای ارتباطات رادیویی جهانی به تنظیم مقررات طیف و استفاده مدارها ب هوسیله
ایستگاههای خدمات ارتباطات رادیویی فضایی م یپرداز د. دول تهای عضو اتحادیه، رژیم
حقوقی را ایجاد کردند که به قالب اساسنامه، کنوانسیون و مقررات رادیویی اتحادیه مدون شده
است. این اسناد، بر مبنای اصول استفاده م ؤثر و کارآمد از منابع طیفی و مداری و دسترسی
عادلانه به آن منابع 4 استوار شده و دربرگیرنده اصول مهم و مقررات تفصیلی خاصی است که
عبارت است از:
تخصیص طیف فرکانسها جهت سرویسهای مختلف ارتباطات رادیویی؛
رعایت حقوق و تعهدات دولتهای عضو در حصول دسترسی به منابع طیفی یا مداری؛
Available at: http://www. itu.int/en/ history /Pages/ListOfITUConferencesAssemblies
AndEvents.aspx. Last Visited at: 28 Nov 2013.
1. مقر این سازمان در سال 1948 از برن به ژنو منتقل شد.
2. در این زمان، مسئولیتهای اتحادیه بینالمللی مخابرات، شامل تمامی اشکال ارتباطات با سیم و بیسیم میشد. برای
مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://www.itu.int/en/history/Pages/ITUsHistory.aspx. Last Visited at: 11 Dec 2013.
3. http://www.itu.int/en/history/pages/ITUsHistory.asp. Last Visited at: 11 Dec 2013.
در استفاده از باندهای فرکانس » : 4. این اصول که در شماره 196 اساسنامه اتحادیه (ماده 44 ) مندرج است، مقرر میداردکه
برای خدمات رادیویی، دولتهای عضو باید توجه داشته باشند که فرکانسهای رادیویی و هر مدار مرتبط، از جمله مدار
ثابت ماهوارهای از منابع طبیعی محدود هستند و اینکه آن ها باید بهصورت عقلائی، مؤثر و اقتصادی و مطابق با مفاد مقررات
رادیویی - به طوری که کشورها یا گروهکشورها بتوانند دسترسیعادلانهای به آن مدارها و فرکانسها داشته باشند- و با
برای .« درنظرگرفتن نیازهای خاصکشورهای در حالتوسعه و موقعیت جغرافیاییکشورهایخاص - مورد استفاده قرارگیرند
مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://www.itu.int/itunews/manager/display.asp?lang=en&year=2009&issue=02&ipage=
26. Last Visited at: 11 Dec 2013.
150 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
به رسمیت شناختهشدن این حقوق، بهوسیله ثبت علایم فرکانسی و موقعیتهای مداری (اعم
از مواردی که مورد استفاده قرار گرفته است یا جهت استفاده در نظر گرفته شده است) در دفتر
ثبت بینالمللی فرکانس اتحادیه.
در چهارم اکتبر 1957 ، اولین قمر مصنوعی با نام اسپوتنیک 1،1 به فضا پرتاب شد و عصر
فضا و ارتباطات رادیویی فضایی 2 آغاز شد. در سال 1959 ، کمیته مشورتی بینالمللی رادیویی ،
گروه مطالعاتی را برای بررسی و جم عآوری دادهها و اطلاعات درباره ارتباطات رادیویی
فضای ی تشکیل دا د. 3 علاو هبر ای ن،کنفرا نس اداری رادیویی اتحادی ه (کنفرانس رادیوی ی)، 4
بازنگری در جداول تخصیص فرکانس و اختصاص فرکانس های خاصی را به ارتباطات
رادیویی فضایی در دستور کار خود قرار داد. 5
کنفرانس فوقالعاده اداری رادیوی ی در سال 1963 در ژنو برای تخصیص فرکان سها به
سرویسهای فضایی گوناگون 6 برگزار شد. 7 این کنفرانس، اولین گردهمایی بین المللی بود که با
با رویکرد و دستور جلسهای کاملاً فضایی تشکیل م یش د. در این کنفرانس، علاو هبر تغییر
اساسی کلیه قوانین و مقررات رادیویی، باندهای فرکانسی خاص برای سرویس فضایی
گوناگون ازجمله هواشناسی، مخابراتی، دورسنجی و...، تعیین و اولین قوانین برای استفاده از
1. Sputnik-1
2. به دنبال پیشنهاد نویسندهای به نام رایتر آرتور. سی.کلارک در 1945 ، مبنی بر اینکه ماهوارهها میتوانند برای انتقال
در مدار قرار ،(Syncom- اطلاعات مورد استفاده و بهرهبرداری قرار گیرند، در 1963 ، اولین ماهواره ثابت ارتباطات ( 1
گرفت. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://www.itu.int/en/history/pages/ITUsHistory.asp. Last Visited at: 24 Dec 2013.
3. CCIR – IXth Plenary Assembly (Los Angeles, 1959). Available at: http:// www.
itu.int/en /history/ Pages/ Listof ITUConferencesAssembliesAndEvents.aspx. Last
Visited at: 11 Dec 2013.
4.The Administrative Radio Conference (Radio Conference), (Geneva, 1959). Available
at: http://www. itu.int/ en/history/Pages/ListOfITUConferences Assemblies AndEvents.
aspx. Last Visited at: 07 Dec 2013.
. 5. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.: رضی پور، پیشین، ص 13
6.(EARC-63) Extraordinary Administrative Radio Conference to Allocate Frequency
Bands for Space Radiocommunication Purposes - Space Radiocommunication
Conference (Geneva, 1963). Available at: http://www.itu.int/en/history/
Pages/ListOfITUConferencesAssembliesAndEvents.aspx. Last Visited at: 06 Feb 2014.
7. این کنفرانس، همزمان با پرتاب اولین ماهواره مخابراتی به مدار زمین آهنگ، توسط اتحادیه بینالمللی ارتباطات راه دور
برگزار شد. در کنفرانسهای بعدی تخصیصهای بیشتری صورت گرفت و مقررات حاکم بر استفاده از طیف فرکانس
رادیویی و نقاط مداری وابسته (بهوسیله ماهوارهها)، تعیین شد. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://www.itu.int/en/history/Pages/ITUsHistory.aspx . Last Visited at: 06 Feb 2014.
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 151
مدار ثابت زمین تصویب شد. همچنین در این کنفرانس، حق مساوی همه ملتها در استفاده از
باندهای فرکانسی تخصیصیافته مورد شناسایی و تأیید قرار گرفت. 1
اتحادیه در سال 1971 کنفرانس جهانی اداری رادیویی را برگزار کر د 2 و ق وانین تخصیص
فرکانسها را مورد بازبینی قرار داد. کنوانسیون بی ن المللی مخابرا ت راه دور در سال 1982 در
نایروبی 3 منعقد شد. 4 در واقع این کنوانسیون، جانشین کنوانسیون بی ن المللی مخابرا ت راه دور
شد 5 که در تاریخ 25 اکتبر 1973 در ملاکاتور مولینوس(اسپانیا) منعقد شده بود. 6
علاوهبر این، دو کنفرانس دیگر نیز در سا لهای 71985 و 81988 در ژنو برگزار شد که
استفاده از مدار ماهوار های ثابت زمی ن 9 و برنام هریزی » به طور خاص به موضوعات فضایی
میپرداخت. « سرویسهای فضایی جهت بهرهبرداری از آن
1. ایده پخش مستقیم تلویزیونی از طریق ماهواره، به این کنفرانس منتسب است. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.: رضی پور،
. پیشین، ص 13
2. (WARC-ST , WARC-71) World Administrative Radio Conference for Space
Telecommunications (Geneva, 1971). Available at: http://www.itu.int /en/history/
Pages/ListOfITUConferencesAssembliesAndEvents.aspx.
3. The Plenipotentiary Conference, (Nairobi, 1982). Available at: http://www.itu.int/
en/history/Pages/ListOfITU
ConferencesAssembliesAndEvents.aspx. Last Visited at: 13 Feb 2014.
4. قانونراجع بهکنوانسیون بین المللیمخابرات راه دور 1982 منعقد در ( نایروبی) که جانشینکنوانسیون بین المللی مخابرات
راه دور 1973 منعقده در( مالاگاتور مولینوس) است و طیکنفرانس نمایندگی مختار متشکل از هیئتهای نمایندگی
64 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و اجازه مبادله اسناد آن ها /8/ کشورهای عضو تنظیم و تدوین شده، در تاریخ 20
داده شد. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://rc.majlis.ir/fa/law/show/9112. Last Visited at: 06 Apr 2014.
5. قانون کنوانسیون بین المللی ارتباطات دور، مشتمل بر یک مقدمه و 82 ماده و یک فرمول نهایی و سه ضمیمه و یک
1355 برابر 25 اکتبر 1973 در /10/ پروتکل نهایی و 6 پروتکل الحاقی و 48 قطعنامه و سه توصیه و سه خواسته که در تاریخ 8
1355 به تصویب /10/ ملاکاتور مولینوس (اسپانیا) تنظیم و از طرف هیئت نمایندگی ایران به امضا رسیده است، در تاریخ 8
مجلس شورای اسلامی رسید و اجازه تسلیم اسناد تصویب آن داده شد. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://rc.majlis.ir/fa/law/show/97495. Last Visited at: 06 Apr 2014.
6. The Plenipotentiary Conference, (Malaga- Torremolinos, 1973). Available at:
http://www.itu.int/en/history/
Pages/ListOfITUConferencesAssembliesAndEvents.aspx. Last Visited at: 10 Feb 2014.
7. (WARC ORB-85) World Administrative Radio Conference on the Use of the
Geostationary-Satellite Orbit and the Planning of the Space Services Utilizing it (1st
session) (Geneva, 1985). Available at: http://www.itu. int/ en/history/Pages/
ListOfITUConferencesAssembliesAndEvents.aspx. Last Visited at: 06 Feb 2014.
8. Ibid. 2nd session (Geneva, 1988). Available at: http://www.itu.int/ en/ history/Pages/
ListOfITUConferences AssembliesAndEvents.aspx. Last Visited at: 06 Feb 2014.
9. مدار ماهواره همزمانیکه مدار چرخش و جهت آن بر روی صفحهای است که از خط استوای زمین میگذرد. برای
مطالعه بیشتر، ن.ک.: راهنمای اصطلاحات و واژههای رادیویی( تهران: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان تنظیم
. مقررات و ارتباطات رادیویی، بینش نو، 1389 ) ص؛ 103
152 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
در سال 1989 و در جریان سیزدهمین اجلاس تامالاختیار سران کشورهای عض و، 1 مقررا ت
مربوط به تصویب اساسنامه و اصلاح کنوانسیون اتحادیه بین المللی مخابرات راه دور، به ترتیب
تصویب و اصلاح شد. 2 در این کنفرانس اهمیت ارائه کم کهای فنی به کشورهای درحا ل
توسعه در همان وضعیتی که این کشورها به طور سنتی به فعالیتهای استانداردسازی و مدیریت
طیف میپردازند، تأکید شد.
در سال 1992 نیز کنفرانس تا مالاختیار دیگری در ژن و 3 برگزار ش د. 4 این کنفرانس، در
راستای انطباق بیشتر با شرایط پیچیده و رقابتی روزافزون، تغییراتی را در اتحادیه دا د. درنتیج ۀ
این سازماندهی مجدد، اتحادیه، متناسب با سه حوزه اصلی فعالی تهای خود و نیز همسو با
اهداف نهایی خود (رشد و توسعه مخابرا ت راه دور و شبک ههای جهانی و کمک به توسعه
زیرساختهای ارتباطی)، به سه بخش 5 تقسیم شد. 6
1. The Plenipotentiary Conference, (Nice, 1989). Available at: http://witu.int/en /history/
Pages/ListOfITU .ConferencesAssembliesAndEvents.aspx. Last Visited at: 06 Feb 2014.
که در (ITU) 2. قانون راجع به تصویب اساسنامه و اصلاح مقاوله نامه ( کنوانسیون) اتحادیه بین المللی مخابرات
1368 هجری شمسی مطابق با 30 ژوئن 1989 میلادی در اجلاس سیزدهم سران مختارکشورهای عضو 1989 /4/ تاریخ 9
(نیس - فرانسه)، به ترتیب تصویب و اصلاحشده و به امضای نماینده دولت جمهوری اسلامی ایران رسیده است، در تاریخ
71/12/18 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و اجازه تسلیم اسناد مصوب آن داده شد. ایران در سال 1372 با تصویب
این قانون، به عضویت و همکاری در این اتحادیه درآمد. لازم به ذکر استکه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی
وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، بهعنوان نمایندهکشور در اتحادیه حضور دارد. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://rc.majlis.ir/fa/law/show/92186
3. Additional Plenipotentiary Conference, (Geneva, 1992). Available at: http: //www.
itu.int/en/history/Pages/
ListOfITUConferencesAssembliesAndEvents.aspx. Last Visited at: 22 Jan 2014.
4. در سال 1992 برای اولین بار، تخصیصها، جهت رفع نیازهای نوع جدیدی از خدمت فضایی، با استفاده از ماهوارههای
شهرت یافتند، انجام شد. در همان سال، (GMPCS) غیرثابت، که به ارتباطات جهانی موبایل شخصی بهوسیله ماهواره
شناسایی شد و اتحادیه نسل جدید استاندارد جهانی را برای تلفن موبایل دیجیتال توسعه داد. در IMT- طیفی برای 2000
سیستمهای موبایل ناسازگار را با هم هماهنگ میکند و این در حالی است که امکانات تکنیکی IMT- حال حاضر 2000
و فنی لازم را برای ابزار و دستگاههای بیسیم با سرعت بالای جدید -که قادر به جابهجایی و حمل صدا، اطلاعات و اتصال
به خدمات درون خطی همچون اینترنت هستند، فراهم می نماید. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://www.itu.int/en/history/Pages/ITUsHistory.aspx. Last Visited at: 22 Jan 2014.
که وظیفه آن مدیریت جامعه اطلاعاتی (ITU Telecom) « تلکام » 5. علاوهبر این سه بخش، اتحادیه بخشی دارد با نام
جهان (مانند همایش های منطقه ای و جهانی، سمینارها و ... ) است. تلکام دارای کنفرانسهای جهانی و منطقهای است که
طی آن ها، امکان تبادل اطلاعات بین افراد، شرکت ها و سایر افراد ذیریط با جامعه اطلاعاتی جهانی فراهم
میشود.کنفرانسهای منطقهای تلکام بهصورت سالیانه و کنفرانس جهانی تلکام هر سه سال یک بار برگزار میشود. تاکنون
2009 و 2011 الی ،2008 ، 1985 الی 2006 ،1983 ،1979 ،1975 ، کنفرانسهای جهانی و منطقهای تلکام در سالهای 1971
. 2013 برگزار شده است. برای مطالعه بیشتر،ن.ک.: رضی پور، پیشین، صص 14 و 15
6. http://www.itu.int/en/history/Pages/ITUsHistory.aspx.
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 153
2-4 . ارکان و بخشهای اصلی اتحادیه
الف. بخش مخابرات راه دور رادیویی 1
این بخش از اتحادیه که فضای فرکانسی و مدارات ماهواره ای را در سراسر جهان مدیریت
میکند، مسئول هماهنگی فرکانسی 2 محسوب م یشو د. این بخش، متشکل از زیرب خشه ای
متعددی است. ازجمله این زیربخشها، کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی است که کلیه
تصمیمات کلیدی و مهم مربوط به مخابر ات راه دور رادیویی، در آن اتخاذ م یشو د. بخش
قابلتوجهی از تصمیمات کلیدی و مهم این کنفرانس، به تدوین و تصویب قوانین و مقررات
رادیویی اختصاص دارد. این کنفرانس که هر دو سال یک بار برگزار م یشو د، با اقدامات و
عملکرد خود که دربرگیرنده تدوین، تصویب و نیز بررسی و بازنگری در مقررات رادیویی،
جداول تخصیص فرکانسها و قوانین مربوط به ماهوارههای مدار زمین ثابت و سایر مدارها
است، 3 توانسته است در تدوین و نیز توسعه تدریجی حقوق بی نالملل فضای ماورای جو،
گامهای مهمی بردارد.
ب. بخش استانداردسازی مخابرات راه دور 4
وجود استانداردها، بهمنزله تضمین برقراری ارتباطات جهانی به یک زبان واحد و مشترک
در بین تمام کشورهای جهان است. 5 این بخ ش از اتحادی ه، عهد هدار وظیفه ایجاد، توسعه و
گسترش استاندارد برای مخابرات راه دور در سراسر جهان است. این بخش از دو زی رمجموعه
خدماتی و عملیاتی تشکیل شده است. با گذشت زمان، انجام بسیاری از امور ازجمله تجارت،
ارتباطات و دسترسی به اطلاعات، متکی به بهرهگیری از فناوریهای مربوط به مخابرات راه دور
میشود. متناسب با این نیازمندیها، نقش اتحادیه در استانداردسازی سیستمهای جدید در حال
1. ITU Radiocommunication Sector (ITU-R).
2. هماهنگیفرکانسی، فرآیند اطمینان یابی از عملکرد یک ماهواره و ایستگاه زمینی، بدون هرگونه تداخل فرکانسی است.
سازمان های ملی مقررات رادیویی در هرکشور،  اعمالکننده آن درکشورهای مختلف هستند. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://www.noojum.com/index.php/other/multimedia/news/other/multimedia/article/
124-all/1178-2009-04-09-00-13-24.html. Last Visited at: 25 Jan 2014.
3. کنفرانس های منطقه ای نیز از زیرمجموعههای این بخش است که برای بررسی مسائل مربوط به تخصیص فرکانس و
مدارات ماهواره ای بهصورت پراکنده در مناطق مختلف جهان برگزار می شوند. تصمیمات این کنفرانس ها برای تبدیلشدن
به قانون باید در کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی به تصویب برسند. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.: رضی پور، پیشین،
. ص 15 و 16
4. ITU Telecommunication Standardization Sector (ITU-T).
5. http://www.itu.int/en/ITU-D/Pages/default.aspx.
154 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
ظهور و ترویج سیاستهای مشترک جهانی، بیشتر از قبل، ضروری و حیاتی خواهد ش د. این
بخش از اتحادیه با اقدام خود بر وضع استانداردهای مخابرات راه دور رادیویی، همانند بخش
مخابرات راه دور
رادیویی(به ویژه کنفرانسهای جهانی مخابرات رادیوی ی)، سهم بالا و قاب لتوجهی را در
تدوین و توسعه تدریجی حقوق بینالملل فضای ماورای جو، به خود اختصاص داده است.
ج. بخش توسعه مخابرات راه دور 1
بخش توسعه اتحادیه، ملزم است مسئولی تهای اتحادیه را ب هوسیله ارائه، ساماندهی و
هماهنگیهای فنی، بهگونهای ایفا کند که امکانات توسعه مخابرا ت راه دور و فناور یهای
اطلاعات و ارتباطات فراهم شود یا افزایش یابد. 2
بخش توسعه اتحادیه، با ارائه کم کهای فنی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات به
کشورهای عضو، خصوصاً کشورهای درحالتوسعه، از طریق انتقال فناوری، تأمین منابع مالی و
انسانی و ترویج دسترسی به آ ن ها سعی م یکند که شکا فهای دیجیتالی موجود در بین
کشورهای عضو را پرکند. همچنین این بخش از اتحادیه، توجه ویژهای به تشکیل کنفرانسهای
منطقهای دارد و آن را یکی از ابزار دستیابی به اهداف و تحقق اصول اتحادیه میدان د. ازای نرو
در تشویق کشورهای عضو به تشکیل این کنفرانسها، کمکهای لازم را به آن ها ارائه میدهد.
کنفرانسهای جهانی توسعه مخابرات از راه دور که هر چهارسال یک بار برگزار م یشو د، به
بررسی عملکردها و تعیین خطمشیهای این بخش میپردازد.
5. جایگاه اتحادیه جهانی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بی نالملل فضای
ماورای جو
اتحادیه جهانی مخابرات، یکی از سازمان های بینالمللی قاعد هساز محسوب م یشود که
دارای صلاحیتهای تقنینی است. مبنای برخورداری اتحادیه از این صلاحیتها، اسناد تأسیس
یا رویه سازمان است. اتحادیه بدون ورود به حوزه عملیاتی و انجام عملیات و فعالی تهای
فضایی، صرفاً بر اساس صلاحی تهای تقنینی خود، به امر قانونگذاری مبادرت م ینمای د.
بهعبارت دیگر، اتحادیه با اعمال خود یعنی با انعقاد معاهدات و کنوانسیو نهای بی نالمللی،
1. ITU Telecommunication Development Sector (ITU-D).
2. http://www.itu.int/en/ITU-D/Pages/About.aspx.
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 155
صدور قطعنامهها و اعلامیههای بینالمللی و تصویب مقررات رادیویی، در امر تدوین حقوق
بینالملل فضای ماورای جو مشارکت میکند. با توجه به اینکه اولاً، هر تدوینی متضمن توسعه
است و ثانیاً، تنها تدوینی که با جنبههای توسعه همراه و همگام شود، تدوین متناسب با نیازهای
جامعه بینالملل خواهد بود میتوان چنین بیان نمود که اقدامات و اعمال اتحادیه، علاوهبر اینکه
فینفسه دارای ویژگی توسعه است، با تأثیرگذاری در ایجاد و شکلگیری رویه دولتی، عرف
خاص و در نهایت عرف عام و نیز ایجاد اصول کلی حقوقی، منجر به توسعه حقوق بی نالملل
فضای ماورای جو شده و نقش قابلتوجهی در این مشارکت ایفا میکند.
با توجه به جایگاه ویژه کنفران سهای جهانی مخابرات ر ادیویی و اهمیت و تأثیر فراوان
دستاوردهای آن ها برای حقوق فضا و فعالی تهای فضای ی، 1 در اینجا، ضمن بیان سازوکارهای
حقوقی حاکم بر نحوه تخصیص فرکانسها، به نتایج و دستاوردهای چند کنفرانس از کنفران سهای
2007 و ،2003 ،2000 ،1997 ،1995 ، جهانی مخابرات رادیویی (کنفرانسهای سالهای 1992
2012 )، پرداخته میشود. البته ازآنجاییکه دستاوردهای این کنفرانسها، حاوی موضوعات پیچیده
فنی و جزئیات مفصل است، این پردازش، صرفاً تا انداز های خواهد بود که برای تبیین موضوع و
شفافیت پیوند میان حقوق فضا و حقوق ارتباطات راه دور، مفید و مؤثر است.
قواعد و سازوکارهای حقوقی حاکم بر نحوه تخصیص فرکانسها
مأموریت عمده و مهم اتحادیه در تضمین دسترسی عادلانه همه کشورها به فضای
مداری ماهوارهای و نیز بهرهبرداری معقول، کارآمد و اقتصادی از باندهای مختلف
طیفهای فرکانسی رادیویی- با در نظرگرفتن نیازه ای خاص کشورهای در حال توسعه
است. کنفرانسهای جهانی مخابرات رادیویی، طرح و برنامههای فنی، کاربردی و منظمی
را جهت استفاده از طیف فرکانسی و مدارهای ماهوارهای پایهگذاری کردند.
کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی هر سه یا چهار سال یکبار برگزار میشود. 2 وظیفه
این کنفرانس این است که مقررات رادیویی، معاهده بینالمللی حاکم بر استفاده از طیف
1. کنفرانسهای ارتباطاترادیویی جهانی برای حقوق فضا و فعالیتهای فضایی، بسیار مهمتر و موثرتر از رکن عالی اتحادیه
(یعنیکنفرانستامالاختیار) هستند. برای ملاحظه عناوین اصلی، موضوعات تحت پوششو نیز مکان و منطقه برگزاری این
کنفرانسها، ن.ک.:
HTTP://WWW.ITU.INT/EN/HISTORY/PAGES/COMPLETELISTOFRADIOCONFERENCES.ASPX.
Last Visited at: 27 Jan 2014.
2 . پیشاز برگزاریاین کنفرانسها، جلساتمقدماتیتشکیلمیشود. در این جلسات، گزارشجامعو یکپارچهایکه بتواند
در جهتتضمین کارکنفرانسها مورد استفادهقرارگیرد، تنظیم میشود.
156 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
فرکانس رادیویی و مدارات ماهوارهای ثابت و غیرثابت (همزمان و غیره مزما ن) با مدار
زمین 1 را تدوین، تصویب و همچنین، بازبینی و درصورت لزوم، تجدیدنظر و اصلا ح 2
نماید.
مطابق شرایط و مفاد اساسنامه اتحادیه، یک کنفرانس میتواند:
مقررات رادیویی و هرنوع تخصیص فرکانسی مرتبط و برنامهها و طرحهای مربوط به تسهیم
را بازبینی و تجدیدنظر کند؛ 3
هر نوع موضوع مخابرات رادیویی با ماهیت جهانی را در دستور کار خود قرار دهد؛
دفاتر مقررات رادیویی و مخابرات رادیویی را هدایت و فعالیتهای آن ها را بازبینی نماید؛
موضوعاتی را که باید بهوسیله مجمع مخابرات رادیویی و گروه مطالعاتی آن، مورد مطالعه
و بررسی قرار گیرد تا به کنفرانسهای مخابرات رادیویی آتی ارائه شود، تعیین کند. 4
تخصیص منابع موجود در فضای ماورای جو به ویژه در مدار ثابت زمین، همواره یکی از
مهمترین موضوعات اتحادیه و به ویژه کنفرانسهای جهانی مخابرات و کنفران سهای جهانی
اداری رادیویی بوده اس ت. ظرفیت محدود مدار ثابت زمین از ی کسو و ویژگیهای
منحصربهفرد این مدار و استفاده از آن که همواره مورد توجه و درخواس ت کشورهای جهان
بوده است، از سوی دیگر، منجر به این شده است که تخصیص منابع موجود در مدار ثابت
زمین، به چالشبرانگیزترین موضوعات اتحادیه مبدل شو د. اتحادیه در جهت قانونمن دسازی
تخصیص منابع موجود در فضای ماورای جو به ویژه منابع مداری و طیفی در مدار ثابت زمین و
اعمال اصول دستیابی مؤثر و عادلانه به آن منابع، بررسیها و مطالعات زیادی انجام داده اس ت.
1. The geostationary-satellite and non-geostationary-satellite orbits.(GSO)&(NGSO).
2. کنفرانس ارتباطات رادیویی جهانی، تجدیدنظر را بر مبنای دستور جلسهای که بهوسیله شورای اتحادیه تعیین شده است
انجام میدهد. شورا در تعیین دستور جلسات، توصیههای ارائهشده توسط کنفرانسهای ارتباطات رادیویی جهانی قبلی را
مدنظر قرار میدهد. دستور جلسات نهایی این کنفرانسها، با توافق اکثریت دولتهای عضو و دو سال پیش از تشکیل
کنفرانستنظیممیشوند. برایمطالعه بیشتر، ن.ک.:
WWW.ITU.INT/ITU-R/INDEX.ASP?CATEGORY=CONFERENCES&RLINK=WRC&LANG=EN.
July 10, 2013. Last Visited at: 22 Jan 2014.
3. تخصیص فرکانسها برای بیش از 40 حوزه از خدمات و سرویسهاس ارتباطات رادیویی (از خدمات آماتوری و
حرفهای گرفته تا خدمات ماهوارهای و فناوریهای بیسیم موبایل) صورت میگیرد. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.:
http://www.itu.int/newsroom/press_releases/2003/19.html". Last Visited at: 27 Jan
2014.
4. WWW.ITU.INT/ITU-R/INDEX.ASP?CATEGORY=CONFERENCES&RLINK=WRC&LANG=EN.
Last Visited at: 22 Jan 2014.
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 157
نتیجه این مطالعات و بررسیها به پیدایش دو سازوکار حقوقی 1 تحت عنوان: 1- رویه هماهنگی
قبل از استفاده 2 و 2- رویه برنامهریزی اولویتدار 3 انجامیده است. 4
رویه هماهنگی قبل از استفاده، بر مبنای این اصل استوار است که حقوق استفاده از یک
موقعیت ماهوارهای از طریق مذاکرات با دولتهایی که از همان موقعیت قوس مداری استفاده
میکنند، به دست میآی د. کنفران سهای جهانی مخابرات رادیویی اتحادیه، حجم منابع
مداری یا طیفی را که برای برآوردن نیازهای واقعی دول تهای عضو مورد نیاز است، معین
میکنند، سپس مبادرت به واگذاری و تعیین فرکانسها و موقعیتهای مداری برای دول تها
میکنند. بهعبار تدیگر، کشورهای دارای فناور یهای فضایی، از این فرکان سها استفاده
میکنند ولی کشورهای فاقد این فناوریها میتوانند بعد از دستیابی به این فناور یها و ب هویژه
1.Yvon Henri, "Orbit/ Spectrum Allocation Procedures Registration on Mechanism",
Available at: http:// www.itu.int/en/ITU-R/space/symposiumWroclaw2008/ Wroclaw_
YH.pdf. Last Visited at: 14 Dec 2013.
2. coordination before use.
First-Come, First-)« هرکس زودتر آمد زودتر بهره مند می شود » رویه هماهنگی قبل از استفاده، از طریق قاعده
شامل: ،(Un-Planned Bands) در مورد باندهای رادیویی برنامهریزی نشده (Served
شبکههای ماهوارهای ثابت (در تمام سرویسها و باندهای فرکانسی) و شبکههای ماهوارهای غیرثابت در باندهای فرکانسی
خاص، مشروط به انتشار از پیش و رعایت رویههای هماهنگی مندرج در ماده 9 مقررات رادیویی.
سایر شبکههای ماهوارهای غیرثابت (تمام سرویسهای مرتبط و باندهای فرکانسی معین) که قبل از اعلان، تنها اعمال
رویههای انتشار از قبل مندرج در ماده 9 مقررات رادیویی مورد نیاز است.
3. A Priori Planning.
در مورد باندهای رادیویی ،(Allocated in Advance) رویه برنامهریزی اولویتدار، از طریق قاعده تخصیص از پیش
شامل: ،(Planned Bands) برنامهریزیشده
10-11/12- 4 و 13 / برنامه تخصیص داده شده برای سرویسهای ماهوارهای ثابت، که از بخشی از باندهای فرکانسی 6
مقررات رادیویی مندرج است) استفاده میکند. « بی» گیگاهرتز ( که در ضمیمه 30
11,7 گیکاهرتز (مندرج در ضمیمه شماره 30 - برنامه برای سرویس ماهوارهای پخش همگانی در باند فرکانسی 12,7
مقررات رادیویی) و برنامه مرتبط برای لینکهای تغذیه ماهواره در باندهای فرکانسی 14 و 17 گیگاهرتز (مندرج در ضمیمه
مقررات رادیویی) « آ» شماره 30
مقررات رادیویی، به منظور فراهم نمودن « بی» و 30 « آ» رویههای اجرایی در برنامههای مندرج در ضمایم شماره 30،30
شرایط لازم (شرایطی که در زمان تصویب برنامههای مرتبط، قابل پیشبینی نبودند)، اعمال میشوند.
John Lewis, "Space Procedures, A Closer Look at the International Framework for
Satellite Networks", Available at: http://www.itu.int/itunews/manager/display asp?lang
=en&year=2009 &issue=02&ipage=26. Last Visited at: 14 Jan 2014.
تحت عنوان برنامهریزی قیاسی به عمل آمده است. برای مطالعه (A Priori Planning) 4 . ترجمه دیگری از عبارت
تخصیص فرکانس در مدار ثابت زمین در نظام حقوق بین الملل » ، بیشتر، ن.ک.: منصور جباری و حسین تاجآبادی
. 1391 ) شماره 38 ، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، ص؛ 27 )« فضا
158 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
بعد از دستیابی به مدار ثابت زمین، به فهرست فرکانسهای معینشده مراجعه و از میان آن هایی
که مورد استفاده قرار نگرفتهاند، فرکانسی را انتخاب کنند. 1
در این رویه کشورهای دارای اجسام فضایی یا ماهواره در مدار ثابت زمین میتوانند آ نها
را بدون محدودیت و تا زمانی که آن اجسام فعال هستند در مدار نگاه دارند یا حتی آن ها را به
فروش رسانند. امکان فروش که منجر به پیدایش پدید های به نام تجارت طیف شده است
ازجمله معضلات و معایب ناشی از اعمال این قاعده است. 2 اما در رویه برنامهریزی اولوی تدار،
یک حجم مشخص از طیف برای استفاده آتی همه کشورها، خاصه آن کشورهایی که در زمان
چنین برنامهریزیهایی در موقعیت استفاده از این منابع نیستند، کنار گذاشته میشود. مطابق این
برنامهها، هرکشور از یک طیف فرکانسی از پیش تعیی نشده برخوردار اس ت. با اعم ال این
قاعده، بخش قابلتوجهی از کاربرد فرکانسی سروی سهای مخابرا ت رادیویی فضایی - که
بیشترین تقاضا را دارند، یعنی سرویسهای ماهوارهای ثابت و سروی سهای ماهوار های پخش
همگانی، کنترل میشود و کشورهای عضو اطمینان حاصل م یکنند که تا زمان دستیابی به
فناوریهای لازم و بهرهگیری از این منابع، حقوق آن ها محفوظ خواهد ماند. 3
بهکارگیری این دو رویه بهصورت هم زمان توسط اتحادیه، اجرای اصل دستیابی عادلانه به
منابع طیف و مدار را برای هر کشور از طریق حفظ حقوق اولیه آن ها تضمین میکند. با اعمال
این رویهها، نمایندگی دولتی یک کشور عضو باید اطلاعات مربوط به سیستم پیشنهادی استفاده
از طیفهای الکترومغناطیس موردنظر خود را به دفتر مخابرات رادیویی اتحادیه جهت بررسی و
انتشار در نشریه بینالمللی اطلاعات فرکانسی 4 تقدیم کند. تمام نمایندگیهای دولتی م یتوانند
از این سیستمهای ماهوارهای پیشنهادی جدید از طریق نشریه یادشده آگاه شوند و با ورود به
1. در صورتی که این قاعده صحیحاً اعمال شود (یعنی نیازهای واقعی را تحت پوشش قرار دهد) میتواند به پرکردن
Lewis, op.cit. :. شکافهای مداری موجود و توزیع همگن مداری ماهوارهها منتهی شود. برای مطالعه بیشتر، ن.ک
. 2. برای مطالعه بیشتر، ن.ک.: جباری، پیشین، ص 36
3 . محدودیت منابع طیفی و مداری از یک سو و استفاده گسترده و روزافزون کشورهای توسعه یافته از این منابع از سوی
دیگر، موجبات نگرانیکشورهای درحال توسعه را نسبت به حق و نیز امکان دسترسی آنان به این منابع فراهم کرده بود.-
کنفرانس 88 تحت تأثیر فشارهای کشورهایگروه 77 که اکثریت کمی را در این کنفرانس دارا بودند، حق دسترسی
یکسان به مدار و حق بهکارگیری فضای ماورای جو- با توجه به منافع تمام کشورها به خصوصکشورهای در حال توسعه را
مورد شناسایی قرار داد و برای این امر برنامهریزیهای لازم را انجام داد. این اقدام که حرکت به سوی پیدایش سازوکار
. رویه برنامهریزی اولویتدار بود، برای کشورهای در حال توسعه مناسبتر است. برای مطالعه بیشتر،ن.ک.: همان، ص 37
4. = این نشریه که هر دو هفته یک بار منتشر میشود، لیست نمایندگیهای دولتی را که با ارائه اطلاعات فرکانسی مربوط به
یک سیستم پیشنهادی جدید یا معین ، تحت تأثیر قرار میگیرند ، فهرست میکند. برای مطالعه بیشتر،ن.ک.:
Lewis, op.cit.
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 159
جزئیات و در هر جا که ضرورت ایجاب کند به طریق صحیح واکنش نشان دهن د. در بررسی
احتمال تداخل سیستم پیشنهادی جدید با دیگر سرویسهای برنامهریز یشده ارتباطی فضایی،
چنانچه تداخلی به وجود نیاید، سیستم پیشنهادی عملیاتی میشود ولی درصورت بروز تداخل،
راهکارهای دیگری ازجمله جابهجایی در مکان قرارگیری ماهواره، اعمال تغییراتی در ساختار
فنی مربوط به ماهوارهها و امثالهم مطرح میشود که در نهایت با تکیه بر اصل لزوم همکاری
بینالمللی، تلاش در جهت گزینش بهترین اقدام و حصول راهحل منطقی انجام خواهد ش د. 1
لازم به بیان است که در اعمال رویه برنامهریزی اولویتدار، برای استفاده از نقاط تخصیصیافته
مداری، مدت در نظر گرفته شده اس ت. تعیین مدت یکی از اقداماتی است که در راستای
استفاده مؤثر و کارآمد از منابع مداری و در جهت مبارزه با موضوع ماهوارههای کاغذی 2 اتخاذ
شده است. بر این اساس اگر کشوری نتواند از نقاط تخصیصیافته مداری خود، ظرف مهلت
مقرر (هفت سال) استفاده کند این نقاط به کشورهای دیگر واگذار خواهد شد. 3
7. بررسی اجمالی دستاوردهای چند کنفرانس از کنفرانسهای جهانی مخابرات رادیویی
تخصیص فرکانس برای خدمات ماهوارهای فضایی متعددی صورت م یگیر د. بسیاری از این
خدمات ماهوار های فضایی دارای کاربر دهای عملی بالایی هستن د. سرویس پخش ماهوار های،
سرویس متحرک ماهوارهای، خدمات ماهوارهای هواشناسی و خدمات ماهوار های اکتشاف زمین ی،
تنها نمونههایی از این خدمات ماهوارهای فضایی هستند که با تخصیص فرکانسهای مناسب، قابلیت
بهرهبرداری از آن ها فراهم میشو د. کنفران سهای جهانی مخابرات رادیویی علاو هبر تخصیص
فرکانسهای جدید برای خدمات ماهوار های نوین، همواره در بازنگر یها و بازبین یهای خود و
متناسب با نیازها و ضرورتهای جدید، اقدام به اصلاح و در مواردی ارتقای فرکانسهای تخصیص
یافته میکنند. مضاف بر این، ازآنجاکه مطابق شرایط و مفاد اساسنامه اتحادیه، کنفران سهای جهانی
مخابرات رادیویی میتوانند هر نوع موضوع مخابرات رادیویی را که دارای ماهیت جهانی است د ر
دستور کار خود قرار دهند و در خصوص آنها مبادرت به وضع قاعده نمایند؛ موضوعاتی ازجمله
ماهوارههای کاغذی، سادهسازی مقررات رادیویی و غیره نیز در این کنفرانسها مورد طرح، بررسی
و تصمیمگیری قرار م یگیرن د. در همین راستا، این بخش از مقاله به بررسی اجمالی برخی از
. 1. برای مطالعه بیشتر،ن.ک.: جباری، پیشین، ص 40
2. برای مطالعه بیشتر در خصوص ماهوارههای کاغذی به قسمت دستاوردهای کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی - 97 مقاله
حاضر رجوع شود.
. 3 . برای مطالعه بیشتر،ن.ک.: جباری، پیشین، ص 51
160 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
دستاوردهای مهم هفت کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی، که در فاصله سا لهای 1992 تا 2012
برگزار شده است، اختصاص مییابد.
1- . تخصیص فرکانس برای خدمات ماهوارهای فضایی 7
کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی 1992 از 3 فوریه تا 3 مارس در مالاگا – تورمولینوس
اسپانیا - برگزار ش د. 1 این کنفرانس، عمدتاً به موضوع ت أمین تخصیص فرکانس برای خدما ت
ماهوارهای فضایی که کاربرد عملی بالایی دارند (همچو ن: پخش صوتی دیجیتالی، وضوح بالای
تلویزیون، 2 پخش ماهوارهای صدا، مخابرات عمومی فضایی وسیستمهای کلی موبایل و سیست مهای
مخابرات راه دور ماهوارهای موبایل) مربو ط م یش د. خدمات ماهوار های از یک تکامل تدریج ی
(تکاملی که نشانگر دگرگونی و تبدیل سیست مهای قبلی به سیست مهای ماهوار های و سیست مهای
ماهوارهای چند منظوره است) برخوردار است.
موارد تخصیصفرکان س 3 در این کنفرانس، عبار تاند ا ز: تخصیص فرکان س برای
سرویس موبایل، خدمات ماهوارهای موبایل، سرویس دریایی موبایل ماهوار های؛ سرویس
پخش ماهوارهای؛ تخصیص فرکانس برای تحقیق و کاوش فضایی، عملیات فضایی و
خدمات ماهوارهای اکتشافی زمینی، تخصیص فرکانس برای خدمات میان ماهوارهای. 4
2- . تخصیص طیف جدید برای سرویس متحرک ماهوارهای و سادهسازی مقررات رادیویی 7
کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی 1995 که از 23 اکتبر تا 17 نوامبر در ژنو برگزار شد 5 دو
موضوع مهم تخصیص طیف جدید برای سرویس متحرک ماهوار های 6 و سادهسازی
1. MALAGA–TORREMOLINOS, 3 FEBRUARY - 3 MARCH 1992(THE WARC-92). Available
at: HTTP://WWW.ITU.INT
/EN/HISTORY/ PAGES/RADIOCONFERENCES.ASPX? CONF=122&DMS=S0201000032. Last
Visited at: 13 Dec 2013.
2. HIGH DEFINITION TELEVISION (HDTV) .
3 . برایمطالعه بیشتر درباره نتایج این کنفرانس و جزئیات باندهای فرکانسی تخصیصی مندرج در منابع اسنادی بهویژه
مربوط بهکنفرانس 1992 ، ن.ک.: (Final Acts) مجموعه قوانین نهایی
http://www.itu.int/en/history/Pages/RadioConferences.aspx?conf=122&dms=S02010000
32. Last Visited at: 01 Dec 2013.
4. NOLL, op. cit.
5. Geneva, 23 October–17 November 1992 (The WARC-95). Available at:
http://www.itu.int / ITU-R/index.asp?category=conferences&rlink=wrc-95&lang=en.
Last Visited at: 14 Dec 2013.
6. MOBILE–SATELLITE SERVICE (MSS).
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 161
(مختصرسازی) مقررات رادیویی 1 را در دستور کاری خود قرار دا د. هدف ای ن کنفرانس از
اصلاح مقررات رادیویی، پاسخگویی به نیازهایی بود که در پرتو توسعه فنی ایجاد شده بود. این
اصلاحات، امکان حرکت متناسب با نیازها و انتظارهای موجود را فراهم میکند. کنفرانس 95 ، در
کنار اصلاح مقررات رادیویی، درصدد سادهسازی آن مقررات نیز بو د. کنفرانس، ساد هسازی
مقررات را با هدف هرچه کارآمدترکردن آن ها انجام داد. 2
در کنفرانس تامالاختیاری که به سال 1989 در نیس برگزار شده بود، در خصوص
حجم عظیم مقررات رادیویی، تصمیم گیری شده بو د. بر اساس آن تصمی مگیری، یک
گروه داوطلب ویژه از کارشناسان تشکیل شد تا این موضوع پیچیده را مورد مطالعه و
بررسی قرار دهند. گزارش این گروه مبنای تصمیمات این کنفرانس ش د. کنفرانس 95
موفق شد مقررات رادیویی سادهشده را تصویب کند. این مقررات بهتنهایی- بدون ضمایم
آن- حدود 370 صفحه را در بر میگرفت و به تخصی صهای جدید یا تخصی صهای
تعدیلشده فرکانسی مربوط بود. کنفرانس 95 تصمیمات کنفرانس 92 را درخصوص
تخصیص طیف اضافی جدید برا ی سرویس متحرک ماهوار های تکمی ل کرد و طیف
اضافی را برای این منظور تخصیص داد.
3- . ماهوارههای کاغذی و پیدایش مفاهیم جدید(عزم جدی در امور اداری و عزم جدی 7
در امور مالی)
کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی 1997 که از 27 اکتبر تا 21 نوامبر سال 97 در ژنو
برگزار شد، 3 وضعیت اولی ه و پیشین فرکان سهای تخصیص ی برای خدمات ماهوار های
هواشناسی 4 و خدمات ماهوارهای اکتشاف زمین ی 5 را ارتق ا داد و قطعنام ههای ی را درباره
استفاده از رادارهای پروفیلر باد 6 و مطالعات و بررسیهایی نسبت به استفاده از تسهیم باند
1. The Simplification of the Radio Regulations.
2.http://www.itu.int/en/history/Pages/RadioConferences.aspx?conf=124&dms=S020100
0030. Last Visited at: 08 Feb 2014.
3.Geneva, 27 October–21 November 1997 (The WARC-97). Available at:
http://www.itu.int/ ITU-R/ index.asp?category=conferences&rlink=wrc-97&lang=en.
Last Visited at: 14 Jan 2014.
4. THE METEOROLOGICAL SATELLITE SERVICES.
5. THE EARTH EXPLORATION SATELLITE SERVICES.
6. WIND PROFILER RADARS (AIRBORNE RADAR SYSTEM USED TO DETECT STRUCTURES
LOCATED 1-10 METERS BELOW THE SURFACE OF THE GROUND.
162 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
بالای 30 گیگاهرتز بهوسیله ایستگاههای سکوی ارتفاع بالا، 1 سرویس ثاب ت 2 و لین کهای
تغذیه ماهواره (فیدرلینک) 3 برای خدمات ماهوارهای ثابت، تصویب کرد. 4
با توجه به تغییرات به عملآمده در کاربری و ماهیت خدمات پخش ماهوارهای - که به
توده مردم تحت عنوان تلویزیون خانگی مستقیم 5 ارائه میشد، کنفرانس 97 برنامه سرویس
سرویس پخش همگانی ماهوارهای 6جدیدی را در باندهای معین تصویب کرد.
کنفرانس 97 ، موضوع ماهوارههای کاغذی 7 را نیز بررسی کر د. 8 اصطلاح ماهوار ههای
کاغذی به م اهوارههایی گفته م یشود که تنها بر روی کاغذ و در برنام ههای راهبردی و
چشماندازهای دوردست کشورها معنا مییابند. این ماهوارهها ک ه پرتا بنشد هاند و ممکن
است هرگز پرتاب نشوند، صرفاً به دلیل تمایل دولتها به ذخیره اسلاتهای ماهواره جهت
استفادههای آتی 9 ثبت میشوند. افزایش تعداد این سیستمهای کاغذ ی از ی کسو و رشد
سریع و مستمر تقاضا برای اسلاتهای ماهواره از سوی دیگر، موجب بروز مشکلات عظیم
و تأخیر قابلملاحظه در هماهنگی امور مربوط به ماهوار هها ش د. کنفرانس تا م الاختیار
کیوتو به سال 1994 ، قطعنامه شماره 18 را تصو یب کرده بو د. مطابق آن قطعنامه، رکن
عالی اتحادیه، انجام مطالعه درخصوص موضوع ماهوارههای کاغذی را به بخش مخابرات
رادیویی 10 واگذار کرد. مقرر شد که نتیجه مطالعات و گزارش نهایی به کنفرانس 97 ارائه
به ایستگاهیاطلاق میشود که بر روی (HIGH ALTITUD PLATFORM STATIONS) 1 . ایستگاههایسکویارتفاعبالا
یکشیء در ارتفاع 20 تا 50 کیلومتر نسبت به زمین و در یکنقطه اسمی ویژه ثابت قرار گرفته است. برای مطالعه بیشتر،
. ن.ک.: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، پیشین، ص 109
یک سرویس ارتباط رادیویی بین نقاط ثابت مشخص است. برای مطالعه بیشتر، (FIXED SERVICE) 2. سرویس ثابت
. ن.ک.: همان، ص 90
یکلینکرادیویی مابین یکایستگاه زمینی ماهوارهای واقع در محل ،(FEEDER LINKS) 3. لینکهای تغذیه ماهواره
مشخصو ایستگاه فضایی برای انتقال اطلاعات در یکسرویسارتباطات رادیویی فضایی بهجز سرویسثابتماهوارهای را
. میگویند. برای مطالعه بیشتر،ن.ک.: همان، ص 89
4. NOLL, op. cit.
5. AS DIRECT TO HOME TELEVISION.
یکسرویسارتباط ،(THE BROADCASTING-SATELLITE SERVICE (BSS)) 6. سرویسپخشهمگانیماهوارهای
رادیوییاستکهدرآنارسالسیگنالیاتکرارآنازطریقایستگاههایفضایی،جهتدریافتمستقیمتوسطعمومباشد.برای مطالعه
. بیشتر،ن.ک.: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، پیشین، ص 32
7. Paper satellites.
8.http://www.itu.int/en/history/Pages/RadioConferences.aspx?conf=125&dms=S02
0100002F. Last Visited at: 27 Nov 2013.
9. SATELLITE SLOTS FOR FUTURE USE.
10. Bureau of Radiocommunication Director.
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 163
شود. در نتیجۀ مطالعات صورتگرفته، دو مفهوم جدید (عزم جدی در امور اداری و عزم
جدی در امور مالی) 1 به وجود آمد. کنفرانس 97 قطعنامه 49 را درباره عزم جدی در امور
اداری قابل اجرا برای برخی از خدمات مخابرات راه دور ماهوارهای تصویب کرد. 2
بهموجب این مفهوم، اطلاعات مربوط به سیستمهای ماهوار های (از قبیل نام سازنده و
تولیدکننده فضاپیما، نام عام ل (متصد ی) ماهوار های، تاریخ قراردادی تحویل و تعداد
ماهوارههای خریداریشده، نام تأمینکننده وسایل نقلیه پرتاب، نام مصر فکنند ه، تاریخ
قراردادی پرتاب و نیز تاریخ انجام عملیات باید در فاصله زمانی 22 نوامب ر 97 (تاریخ پایان
کنفرانس 97 ) تا 21 نوامبر 2000 ، به بخش مخابرات رادیویی اعلام شو د. اگر اطلاعات
کامل قبل از انقضای تاریخ معین در قطعنامه دریافت نشود، کلیه درخواستهای مرتبط با
آن لغو میشود و هرگونه ثبت در دفتر کل ثبت بینالمللی فرکانس 3 نیز حذف میشود. بخش
بخش مخابرات رادیویی وظیفه انتشار این اطلاعات را نیز بر عهده دارد. اعمال این روش و
ارائه اطلاعات، در به حداقل رساندن تعداد ماهوارههای کاغذی تأثیر فراوان دارد. 4
4- . تخصیص فرکانس به سیستمهای نسل سوم (سیستم ارتباطی متحرک بینالمللی) 5 7
کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی 2000 از 8 مه تا 2 ژوئن سال 2000 در اس تانبول
ترکیه برگزار شد. 6 مطابق قطعنام ه 721 مصو ب کنفران س 97 ، دستو ر کا ر کنفران س 2000
شامل موضوعات گوناگون و مرتب ط فضایی بو د. 7 برنام هریزی مجدد سرویس پخش
همگانی ماهوارهای، مرحله مهم و برجستهای بود که عل یرغم وجود برخی مشکلات و
رویکردهای متفاوت برخی مناطق و کشو رها، کنفران س 2000 توانست با موفقیت آن را
انجام دهد. تخصیص سه باند فرکانسی اضافی به سیستمهای نسل سوم یعنی سیستم ارتباطی
متحرک بینالمللی، از دیگر موضوعات پیچیده و مهم این کنفرانس بود.
1. ADMINISTRATIVE DUE DILIGENCE & FINANCIAL DUE DILIGENCE.
2. RESOLUTION 49(WCR97) ON "ADMINISTRATION DUE DILIGENCE APPLICABLE TO
SOME SATELLITE COMMUNICATION SERVICES".
3. Master International Frequency Register (MIFR).
4. NOLL, op. cit.
5. IMT-2000.
6. Istanbul, Turkey, 8 May-2 June 2000 (The WARC-2000). Available at:
http://www.itu.int/ITU-R/index. asp?category=conferences&rlink=wrc-00&lang=en.
Last Visited at: 23 Nov 2013.
7. NOLL, op. cit.
164 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
نهایتاً کنفرانس 2000 ، طیف اضافی را برای سرویس ماهوارهای ناوبری رادیوی ی 1 تخصیص
داد که این امر موجب شد که سیستم های تعیین موقعیت جهانی روسیه و ایالات متحد ه 2 بتوانند
به سیستمهای نسل دوم ارتقا یابند.
3 و سیستمهای ماورای آن « آی ام تی 2000 » 5- . توسعه سیستم 7
توسعه فنی بیسابقه در زمینه ارتباطات رادیویی، منجر به گسترش چشمگیر دامن ه
خدمات و کاربر یها و درنتیجه افزایش تقاضا نسبت به فرکان سهای رادیویی و
موقعیتمداری ماهوارهای ثابت و همچنین همکار یهای بی نالمللی برای جلوگیری از
تداخلات مضر شد.
کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی 2003 از 9 ژوئن تا 4 ژوئیه سال 2003 در ژنو
برگزار شد. 4 برخی از موضوعات برجسته و حائز اهمیتی که در دستورکار این کنفرانس
قرارگرفت، عبارتاند از: 5
1. کنفرانس به طور موفقیتآمیزی، تخصیصهای جدید فرکانسی را برای سرویسهای
متحرک برقرار کرد. 6 استفاده از این باندهای فرکانسی مشروط به اعمال مقرراتی است که
که جهت سازوکارهای کاهش تداخلها و محدودیتهای پخش در نظر گرفته شدهاند تا
به این طریق از تداخل با سایر سروی سهای ارتباطات رادیویی مورد استفاده در همان
محدوده طیفی جلوگیری شود.
نوعی سامانه ارتباطی متحرک بینالمللی است که مطابق با توصیهها ،« آیامتی 2000 » .2
و مقررات ذیربط برای همسان سازی و ارتقای استانداردهای سامانههای پراکنده ارتباطی
1. RADIONAVIGATION-SATELLITE SERVICE.
2. RUSSIA’S GLOBAL NAVIGATION SATELLITE SYSTEM (GLONASS) AND THE US
GLOBAL POSITIONING SYSTEM (GPS).
3. IMT–2000.
4. GENEVA, 9 JUNE - 4 JULY 2003(THE WARC-2003). AVAILABLE AT:
HTTP://WWW.ITU.INT/ITU-R/INDEX.ASP?CATEGORY=CONFERENCES&RLINK=WRC-
03&LANG=EN. Last Visited at: 14 Nov 2013.
5. HTTP://WWW.ITU.INT/NEWSROOM/PRESS_RELEASES/2003/19.HTML. Last Visited at: 14
Nov 2013.
نوعی شبکه داده برای فواصلکوتاه (در حدود چند صد متر)، است. شبکه محلی که در آن، بهمنظور ،(LAN) 6. شبکه محلی
نامیده میشود. برای (RLAN) تبادل اطلاعات هر کاربر و شبکه، از امکانات رادیویی استفاده میشود، شبکه محلی رادیویی
. مطالعه بیشتر، ن.ک: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، پیشین، ص 142 و 213
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 165
متحرک نسل دوم به نسل سوم 1 و بعد از آن معرفی شده است. این اصطلاح در کنفرانس
تغییر نام داد. در این « آیامتی » 2007 با هدف دربرگرفتن استانداردهای پیشرفته به
کنفرانس، مقرر شد که اتحادیه، موضوعات فن ی و کاربردی مرتبط با توسعه آتی این
سیستم و سیستمهای ماورای آن را کماکان در دستور مطالعه و بررسی خود داشته باشد.
3. در این کنفرانس قطعنامهای تصویب شد که راه را برای گسترش فناوریهای جدید
جهت کاربرد باندهای وسیع و پهن، 2 در حفاظت عمومی و ارتباطات مربوط به امدادرسانی
برای فجایع و بلایا 3 هموار میکرد.
4. با توجه به اینکه تقاضا برای سرویس جهانی ارتباطات ماهوارهای باند پهن مستقر در
روی واحدهای شناور (هواپیماها، کشتیها و نیز خودروهای زمین ی) 4 افزایش یافته است،
فناوری موجود میتواند امکان بهکارگیری شبکههای سرویس ثابت ماهوار های و درنتیجه
بهرهگیری از سرویسهای ارتباطات باند پهن (همانند اینترنت) را برای این واحدها فراهم
کند. باوجود برخی نگرانیهای فنی و نظارتی، کنفرانس امکان ارسال و انتقال داد ههای
ایستگاههای زمینی مستقر در روی واحدهای شناور را مشروط به رفع برخ ی محدودی تهای
فنی ویژه مقرر داشت. 5
6- . حصول همگرایی بین نیازهای کشورهای درحالتوسعه و کشورهای توسع هیافته در 7
کاهش شکاف دیجیتالی
کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی 2007 که از 22 اکتبر تا 16 نوامبر سال 2007 در
ژنو برگزار شد 6 با تصویب معاهده بینالمللی به تقاضاهای جهانی نسبت به طیف فرکانس
رادیویی پاسخ داد. با توجه به ضرورت دستیابی به اهداف جهانی ارتباطات، این کنفرانس
مقررات رادیویی حاکم بر استفاده از طیف فرکانس رادیویی و مدارهای ماهوار های را
1. 3G Systems and their Enhancements.
2. Wideband and Broadband.
3. Public Protection and Disaster Relief Communication.
4. Earth Stations on Board Vessels (ESVs).
5 . برایملاحظه مجموعهقوانیننهایی کنفرانس 2003 ، ن.ک:
http://www.itu.int/ITU-R/index.asp?category=conferences &rlink=wrc-03&lang=en.
Last Visited at: 14 Nov 2013.
6.Geneva, 22October-16 November 2007(The WARC-2007). Available at:
http://www.itu.int/ITU-R/index .asp? Category=conferences&rlink=wrc-07&lang=en.
Last Visited at: 14 Nov 2013.
166 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
مورد بازبینی و تجدیدنظر قرار داد. موفقیت بزرگ این کنفرانس، حصول نوعی ه مگرایی
بین نیازهای کشورهای درحال توسعه و کشورهای توسع هیافته جهت کاهش شکاف
دیجیتالی بود.
اینکنفرانس 30 موضوع را در دستور کار خود قرار دادکه به طور تقریبی ب هکلیه
سرویسهای رادیویی فضایی و زمینی و برنام ه کاربر یهای آ نها مربوط م یشدند ازجمل ه:
نسلهای آتی تلفن همراه، سیستمهای تلهمتری هوانورد ی 1 و فرمان از راه دور ، 2 سروی سها ی
ماهوارهای(با کاربریهای هواشناسی، اضطرارهای دریانوردی و سیگنا لهای ایمنی ، 3پخش
همگانی دیجیتالی و استفاده از رادیو برای پیشبینی و تشخیص بلایای طبیعی).
7- . تصویب مقررات رادیویی حاکم بر مدارهای ماهوارهای و طیف 7
کنفرانس جهانی مخابرات رادیویی 2012 که از 23 ژانویه تا 17 فوریه سال 2012 در
ژنو برگزار شد، 4 مقررات مربوط به مدارهای ماهوارهای و طیف به امضای شرکتکنندگان در
در این کنفرانس رسید. برخی از مهمترین نتایج حاصل این کنفرانس به شرح ذیل است: 5
- 1 کنفرانس 2012 ، برای مخابرات راه دور متحرک بینالمللی در مناطق 1 و 3، علاو هبر
طیف موجود، طیف اضافی را اختصاص داد. این امر موجب تسهیل توسعه کاربردهای باند پهن
برای مخابرات راه دور متحرک میشود.
2 – کنفرانس 2012 ، با مدنظر قراردادن ضروریات مخابرات راه دور، استفاده از فناوریهای
نوین ازجمله سامان ههای متحرک بی نالمللی و انتقال هوشمن د 6 را جهت تقویت و تضمین
فرآیندی استکه بهموجبآن اندازهگیری در یکمکان ،(TELEMETRY) 1 . تلهمتری یا اندازهگیری از دور یا دورسنجی
دوردست انجام و نتایج از طریق سامانههای مخابرات راه دور ارسال میشود. برای مطالعه بیشتر،ن.ک.: وزارت ارتباطات و
. فناوری اطلاعات، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، پیشین، ص 268
به ارسال سیگنال جهتشروع به کار، تنظیم، بهینهسازی یا توقفتجهیزاتاز راه (TELECOMMAND) 2. فرمان از راه دور
. دور گویند. برای مطالعه بیشتر ،ن.ک: همان، ص 265
علایم یا سیگنالهای اختصاری برای درخواستکمکاست. ،(SIGNALS OF SAFETY (SOS)) 3. سیگنالهای ایمنی
. برای مطالعه بیشتر، ن.ک: همان، ص 244
4. Geneva, 23 January-17 February 2012 (The WARC-97).Available at:
http://www.itu.int/ITU-R/index.asp? category=conferences&rlink=wrc-12&lang=en.
Last Visited at: 11 Dec 2013.
5. http://www.itu.int/net/pressoffice/press_releases/2012/10.aspx. Last Visited at: 14 Nov 2013.
شبکه ارتباطی راه دور است که بر اساس ساختاری ، (Intelligent Transport Systems (ITS)) 6. شبکه هوشمند
که انعطافپذیری برای پوشش خدمات و قابلیتهای جدید ( ازجمله خدمات تحت کنترل مشتری) را ارائه میدهد. برای
. مطالعه بیشتر، ن.ک: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، پیشین، ص؛ 125
نقش اتحادیه بینالمللی مخابرات در تدوین و توسعه حقوق بینالملل فضای ماورای جو 167
برنامههای مربوط به حفاظت عمومی و امدادرسانی، در دستور کار خود قرار داد و بخش
مخابرات رادیویی اتحادیه را به ادامه مطالعه و بررسی سایر جنبههای ارتباطات رادیویی مرتبط با
کاهش سوانح هشداردهنده زودهنگام و عملیات امداد ملزم کرد.
3 – ماهوارههای غیرثابت، بخش مهمی از سیستم رصد زمین از فضا را تشکیل م یدهن د.
کنفرانس 2012 طیف بیشتری را به این ماهوارهها اختصاص داد.
4 – در جهت تقویت و حمایت از برنام هه ای کاربردی ارائ هشده در خصوص مدیریت
ترافیک هوایی، کنفرانس باند فرکانس اضافی را برای سروی سهای متحرک هوانوردی
تخصیص داد. 1
نتیجهگیری
اتحادیه با تعیین و بررسی هر نوع موضوعی که به مخابرات رادیویی با ماهیت جهانی مربوط
میشود و برگزاری کنفرانسهای جهانی سالیانه و با مدنظر قراردادن اعمال اصول دستیابی م ؤثر
و عادلانه به منابع موجود در فضای ماورای جو به ویژه منابع مداری و طیفی در مدار ثابت زمین،
نسبت به تخصیص و واگذاری فرکانسها و موقعیتهای مداری موجود برای خدمات گوناگون
و برای دولتهای عضو و قانونمندسازی این مهم م یپرداز د. اتحادیه در همه کنفران سهای
سالیانه خود، مصوبات خود را مورد بازنگری قرار داده است و کماکان نیز این کار را ادامه
میدهد. اتحادیه میخواهد همگام با تغییرات سریعی که در عرصه اختراعات و نوآور یهای
نوین مربوط به مخابرا ت راه دور روی م یدهد، گام بردارد و از این را ه بتواند پاس خگوی
نیازهای کشورهای عضو باشد. اتحادیه با اقدامات خود نهایت همکاری را با فعالیتهای فضایی
و حقوق فضا انجام داده و به تعهدات خود عمل کرده است. در طول زمان، نقش اتحادیه به
حدی گسترش یافته است که دیگر نمیتوان این نهاد را صرفاً بهعنو ان یک نهاد کنتر لکننده
فضای فرکانسی محسوب کرد. اتحادیه، امروز مسئول جهانی کنترل و توسعه هرگونه مخابرا ت
رادیویی است و کلیه دولتها و همچنین بخشهای خصوصی با آن همکاری میکنند. 2
چشمانداز نقش آتی اتحادیه نیز در فعالیتها، مشارک ته ا و مساعد تهای مرتبط با
حقو ق و فعالی تهای فضای ی و در تداوم همکاری دوجانبه و مثمرثمر با سازما ن ها و
1. http://www.itu.int/en/ITU-R/conferences/wrc/2015/Pages/default.aspx. Last Visited
at: 11 Dec 2013.
2. در حال حاضر، تعداد اعضای اتحادیه، یکصد و نود و یک دولت است. اتحادیه علاوهبر دولتهای عضو و بیش از 700
. عضو در بخشهای زیرمجموعه و نهادهای وابسته به خود دارد. برای مطالعه بیشتر، ن.ک: رضی پور، پیشین، ص 14
168 فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، شماره 42 ، بهار 93
آژانسهای گوناگون فضای ی- در درون و برون از چارچوب ملل متح د، مثبت و
دلگرمکننده است. البته این به معنی عدم وجود نقص یا کاستی در سیاس تگذار یها،
مصوبات و به طور کلی در عملکرد اتحادیه نیست. عملکرد اتحادیه نشاندهنده این است که
چارچوب قانونگذاری، استانداردسازی و نظارتی اتحادیه، به طور مداوم و مستمر، متناسب با
تغییر شرایط و نیازمندیهای جامعه بینالمللی، به طور مداوم در حال توسعه اس ت. هرچند این
توسعه همواره توسعهای کارآمد و عادلانه نبوده است، میتواند مبین انعطافپذیری موجود در
عملکرد اتحادیه باشد.