نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب و دماوند

2 عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی دبیر گروه حقوق خانه اندیشمندان علوم انسانی

چکیده

چکیده:
«اداره» امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده یا مجهول التولیه است و «اداره» موقوفات خاص - تحت شرایطی- به سازمان اوقاف واگذار شده است. ناظر نیز مقامی است که توسط واقف برای نظارت بر کار «متولی» و اجرای دقیق وقف‌نامه منصوب می‌گردد. در جستار حاضر، مداخله و نظارت حداکثری نماینده حکومت (سازمان اوقاف) در حوزه وقف، در ترازوی نقد قرار گرفته و با بررسی حقوق موضوعه و رویه سالهای اخیر سازمان اوقاف و آرای هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، برداشت حق النظاره از محل عواید موقوفه مورد تردید، و دلایل طرفداران نظارت حاکم که به مفاهیمی چون «امور حسبه»، «مصلحت مسلمین»، «منفعت عمومی» و «شئون حکومت» تمسک می جویند، مورد نقد واقع شده است. در ادامه نیز توجه به مفاهیمی نظیر «احترام به نیات واقفین»، «تضمین استقلال وقف» و «واگذاری حداکثری مدیریت و نظارت موقوفات به شهروندان»، در راستای «کاهش نقش حکومت در امر تصدی گری موقوفات» و «تقویت جامعه مدنی»؛ ما را به این نتیجه رهنمون ساخته است که قوانین و مقررات مربوطه، دست کم تاب تفسیر اخذ حق النظاره از درآمد موقوفات توسط سازمان اوقاف را ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Government’s supervision on endowments: study on challenges of receiving observer’s fee from endowments by endowment and charity affairs organization

نویسندگان [English]

  • Keyvan Sedaghati 1
  • Mohammad Jalali 2

چکیده [English]

Abstract:
management of Public endowment affairs without a trustee or an unknown one and private endowment have been delegated to endowment and charity affairs organization under certain conditions. Supervisor is an authority that the settler appoints for supervising trustee’s affairs and accurately implementing the deed for an endowment. In this review, we criticized maximum supervision by the government agent (endowment organization) in the field of endowment. We also criticized withdrawal of observer’s fee from incomes of disputed endowments and proponents’ reasons for government supervision that have relied on concepts including “charity affairs”, Muslims interests”, “public interests” , and “government dignities” . Doing so, we investigated statute law and practices of endowment organization and opinions of general board of administrative justice court. Hence, considering concepts including “respecting settlers’ intents”, “guarantee the independence of the endowment”, “delegating most of management and supervision to citizens” in line with “reducing role of government controlling endowments” and “reinforcing civil society” will be led to this conclusion that related rules and regulations are at least not tolerant to interpretation of receiving observer’s fee from endowments income by the endowment and charity affairs organization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Supervisor
  • Observer’s Fee
  • Endowments and Charity Affairs Organization
  • Endowment
  • Government’s Supervision
کتاب‌ها
-           امام خمینی، (1422 هـ. ق)، الاستفتائات، جلد 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-           امامی، حسن، (1373)، حقوق مدنی، جلد 1، چاپ سیزدهم، تهران: اسلامیه.
-           بشیری، عباس، پور رحیم، مریم و دیگران، (1391)، حقوق کاربردی وقف و اراضی موقوفه، چاپ دوم، تهران: جنگل- جاودانه.
-           جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1370)، حقوق اموال، چاپ دوم، تهران: گنج دانش.
-           داراب پور، مهراب، (1391)، حقوق مدنی 2: حقوق اموال و مالکیت، تصرف و وقف، چاپ اول، تهران: جنگل- جاودانه.
-           شهید ثانی، (1413 هـ. ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، جلد 5، قم: موسسه‌المعارف الاسلامیه.
-           شیخ کلینی، (1407 هـ. ق)، الکافی، جلد 7، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-           صداقتی، کیوان، (1393)، مسجد در نظم حقوقی کنونی، چاپ اول، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
-           طاهری، حبیب‌الله، (1375)، حقوق مدنی، جلد 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-           علامه حلی، (1413 هـ. ق)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، جلد 6، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-           غروی اصفهانی، محمد حسین، (1418 هـ. ق)، حاشیه کتاب المکاسب، جلد 2، قم: انوار‌الهدی.
-           کاتوزیان، ناصر، (1384)، حقوق مدنی: عقود معین، جلد 3، چاپ پنجم، تهران: گنج دانش.
-           موسوی بجنوردی، سید حسن، (1419 هـ. ق)، القواعد الفقهیه، جلد 4، قم: نشر الهادی.
-           میرزای قمی، (1404 هـ. ق)، جامع الشتات فی أجوبه السئوالات، جلد 1، تهران: موسسه کیهان.
-           یزدی، سید محمدکاظم طباطبایی. (1414 هـ. ق). تکمله العروه الوثقی، جلد 1، قم: کتابفروشی داوری.
 
مقاله‌ها
- امامی، مسعود، (1394)، «بررسی فقهی نظارت حاکم بر موقوفات»، اظهارنظر کارشناسی در دبیرخانه شورای فقهی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی.
-           آقامیری، حسن، صداقتی، کیوان، آگاه، وحید، (1394)، «در جستجوی مزایای وقف در جمعیت هلال احمر: از دیدگاه محض حقوقی تا رئالیسم حقوقی»، فصلنامه امداد و نجات، سال هفتم، شماره 1.
-           درویشی، بابک و صداقتی، کیوان، (1394)، «استقلال یا عدم استقلال مسجد: تحلیلی بر طرح حمایت از مدیریت، احداث، تجهیز و نوسازی مساجد و نمازخانه‌های کشور، پژوهش‌های حقوقی، موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، شماره 28.
-           صداقتی، کیوان، (1392)، «تأملی بر طرح حمایت از احداث، تجهیز، نوسازی و مدیریت مساجد کشور: مسجد را زیر مجموعه سازمان اوقاف نکنید»، روزنامه کیهان، شماره 20655.
 
قوانین و مقررات
-           قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 12/9/1358 همه‌پرسی.
-           قانون اوقاف مصوب 22/4/1354 مجلس شورای ملی.
-           قانون اوقاف، مصوب 3/10/1313 مجلس شورای ملی.
-           قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه، مصوب 2/10/1363 مجلس شورای اسلامی.
-           قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، مصوب 25/3/1392 مجمع تشخیص مصلحت نظام.
-           قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، مصوب 27/11/1380 مجلس شورای اسلامی.
-           قانون محاسبات عمومی کشور، مصوب 1/6/1366 مجلس شورای اسلامی.
-           قانون مدنی، مصوب 18/2/1307 مجلس شورای ملی.
-           قانون مدیریت خدمات کشوری، مصوب 8/7/1386 مجلس شورای اسلامی.
-           قانون نحوه پرداخت محکومٌ به دولت و عدم تأمین و توقیف اموال دولتی، مصوب 15/8/1365 مجلس شورای اسلامی.
-           آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه، مصوب 10/2/1365 هیأت وزیران.
-           آیین‌نامه نحوه انتخاب و برکناری، شرایط و حدود اختیارات و وظایف امین یا هیئت امنای اماکن مذهبی و موقوفات، مصوب 10/2/1365 هیئت وزیران.
-           بخشنامه شماره 14222-3/1/15/س، مورخ 16/9/87 مدیرکل امور اوقافی سازمان اوقاف و امور خیریه.
-           بخشنامه شماره 32869-1//14/س، مورخ 28/12/86 معاون اداری و مالی و امور مجلس سازمان اوقاف و امور خیریه.
نظریات و آرای قضایی
-           نظریه 6691، مورخ 22/7/1373 شورای نگهبان.
-           نظریه 65966- 22/2/1382 اداره حقوقی ریاست جمهوری.
-           نظریه 937/9-19/2/1384 اداره کل حقوقی و اسناد و امور مترجمین قوه قضاییه.
-           دادنامه شماره 155، مورخ 25/7/1371 هیئت عمومی دیوان عدالت اداری.
-           دادنامه شماره 89-73، مورخ 7/8/1373 هیئت عمومی دیوان عدالت اداری.
-           دادنامه 290-287، مورخ 23/4/1389 هیئت عمومی دیوان عدالت اداری.
-           دادنامه شماره 250-249، مورخ 21/6/1390 هیئت عمومی دیوان عدالت اداری.
-           دادنامه شماره 854-853، مورخ 7/7/1394 هیئت عمومی دیوان عدالت اداری.
-           دادنامه شماره 852، مورخ 26/7/1394 هیئت عمومی دیوان عدالت اداری.