حقوق عمومی
نظریه‌ سوء استفاده از اختیارات در حقوق اداری مدرن

محمد رضا ویژه

دوره 26، شماره 84 ، آذر 1403، ، صفحه 261-290

https://doi.org/10.22054/qjpl.2024.76515.2939

چکیده
  سوء استفاده از اختیارات از مفاهیم مبهم و در عین حال پیچیده‌ حقوق اداری است. رویه قضایی و حقوقدانان بسیاری کوشش نموده‌اند مبانی و مصادیق آن را تبیین و با توجه به شرایط هر فرهنگ و نظام حقوقی معیارهای آن را مشخص نمایند. بنابراین، هدف مقاله ارائه‌ نظریه‌ای برای فهم دقیق این مفهوم است. پرسش این است که آیا در حقوق اداری مدرن، مفهوم روشنی ...  بیشتر

حقوق عمومی
قاعده سبق ارجاع در حقوق دادرسی (مدنی،اداری و کیفری) ایران و فرانسه

بدیع فتحی

دوره 26، شماره 84 ، آذر 1403، ، صفحه 290-335

https://doi.org/10.22054/qjpl.2024.79469.2991

چکیده
  سبق ارجاع به‌عنوان یک «قاعده» در حقوق دادرسی ایران ساخته رویه قضایی است و سپس به متون قانونی راه یافته است. در دادرسی مدنی این قاعده با همه شهرت و اختلافی که در مورد اجرای آن در میان نویسندگان است، نخستین بار «عنوان» آن تنها در ماده 227 قانون آیین دادرسی مدنی 1379 که در زمان حاکمیت دادگاه عمومی مصداق داشت به‌کار رفته است اما ...  بیشتر

حقوق عمومی
مبانی مشروعیت قانون اساسی نانوشته

آیت مولائی؛ مائده سلیمانی دینانی

دوره 26، شماره 83 ، مرداد 1403، ، صفحه 33-65

https://doi.org/10.22054/qjpl.2024.75391.2926

چکیده
  اگرچه ایده­ قانون اساسی نانوشته و شناسایی این مفهوم در جوامع با سند نوشته می ­تواند بسیار چالش­زا باشد و حتی به­ عنوان ابزاری برای دور زدن متن قانون اساسی و یا قالبی برای تبیین ماهیت ترجیحات سیاسی و مشروع ­انگاری و موجّه­ سازی اعمالی قرار گیرد که در عرصه­ حقوق اساسی، محل مشخصی برای توضیح ندارند؛ اما پرداختن به این مفهوم ...  بیشتر

حقوق عمومی
بربادرفته: نقد حاکمیت شرکتی در سازمان تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری

مجتبی قاسمی؛ حسن جوهری

دوره 26، شماره 83 ، مرداد 1403، ، صفحه 113-142

https://doi.org/10.22054/qjpl.2024.69214.2812

چکیده
  ناکارآمدی قوانین و مقررات مربوط به حوزه حکمرانی و اداره سازمان تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری از جمله مهمترین علل وقوع بحران­ در این دو نهاد است. قوانین و مقررات مربوط به حکمرانی صندوق­های مزبور نقش دولت را از رکن تنظیم­ گر و تضمین­کننده فعالیت ­های صندوق به رکن مداخله­ گر تبدیل نموده است. ساختار دولتی صندوق­ های ...  بیشتر

حقوق عمومی
مضیق یا موسع بودن قلمروی حقوق عامه از منظر غایت‌گرایی عینی

علیرضا نصرالهی نصراباد؛ مصطفی منصوریان

دوره 26، شماره 83 ، مرداد 1403، ، صفحه 175-214

https://doi.org/10.22054/qjpl.2024.74694.2911

چکیده
  حکومت­ها در قبال حقوق و منافع عمومی، صاحب صلاحیت هستند. نظام حقوقی جمهوری اسلامی نیز در زمینه حقوق عامه، الزاماتی را بر عهده قوه قضاییه تکلیف کرده است. هرچند حقوق عامه (بند دوم اصل 156) در مفهوم اجمالی، با حقوق عموم معنا می­شود؛ اما در ترسیم قلمروی تفصیلی فاقد شفافیت، استدلال­­ و روش‌مندی لازم جهت حاکمیت قانون است. این مسأله از ...  بیشتر

حقوق عمومی
بازتحلیل ماهیت رأی اعتماد در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران در مصاف با فرآیند تأیید انتصابات

سیده زهرا سعید

دوره 26، شماره 83 ، مرداد 1403، ، صفحه 215-246

https://doi.org/10.22054/qjpl.2024.74722.2920

چکیده
  به موجب اصول ۸۷ و ۱۳۳ قانون اساسی، لازم است که رئیس ‌جمهور از مجلس شورای اسلامی برای وزرای خود رأی اعتماد  بگیرد. در صورت تغییر نمایندگان مجلس شورای اسلامی در میانه راه دولت، نیاز به تجدید اخذ رای اعتماد  برای وزرا نیست. اخذ رای اعتماد  برای وزا به صورت فردی و ناظر بر شایستگی‌ها و سوابق شغلی صورت می‌‌گیرد و قواعد اساسی ضامن ...  بیشتر

حقوق عمومی
نسبت‌سنجی جهان‌شمولی حقوق بشر و اصول غیرقابل بازنگری؛ با تأملی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

جواد یحیی زاده؛ محمد محمدی گرگانی

دوره 25، شماره 82 ، اردیبهشت 1403، ، صفحه 1-36

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.72844.2884

چکیده
  اصل «جهان‌شمولی» به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم و از رهگذار شناسایی در «اعلامیه جهانی حقوق بشر»، افزون بر صبغه فلسفی اهمیت حقوقی نیز یافته است. این اهمیت صرفاً در «نظام بین‌المللی حقوق بشر» خلاصه نشده و «نظام‌های حقوقی ملی» را نیز تحت تاثیر قرار داده است. از سوی دیگر، «دستورگرایی» به‌مثابه پارادیم غالب ...  بیشتر

حقوق عمومی
امکان‌سنجی و چالش‌های نظارت شرعی پیشینی فقهای شورای نگهبان بر مقررات

محمد بهادری جهرمی؛ حمید فعلی؛ مهدی ابراهیمی

دوره 25، شماره 82 ، اردیبهشت 1403، ، صفحه 119-154

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.71855.2865

چکیده
  فقهای شورای نگهبان مبتنی بر اصل چهارم قانون اساسی وظیفه تطبیق قوانین و مقررات با موازین اسلامی را به منظور تضمین شرعی بودن هنجارهای حقوقی لازم‌الاجرا در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران بر عهده دارند. نظارت شرعی فقهای این شورا بر اساس اصول 94 و 95 قانون اساسی نسبت به مصوبات مجلس به صورت پیشینی یعنی پیش از اعتبار یافتن مصوبات مجلس و نسبت ...  بیشتر

حقوق عمومی
درآمدی بر تنظیم‌گری زیست‌بانک‌های انسانی با نگاهی به نظام حقوقی ایران

مهدی مرادی برلیان؛ محمدقاسم تنگستانی

دوره 25، شماره 82 ، اردیبهشت 1403، ، صفحه 195-240

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.72824.2883

چکیده
  پیشرفت‌های زیست‌پزشکی در دهه ­های گذشته منجر به شکل‌گیری و گسترش بانک‌های زیستی به‌عنوان منابع نگهداری نمونه‌ها و داده‌های ژنتیکی افراد در راستای بکارگیری در پژوهش‌های زیستی و شناخت انواع بیماری‌های ژنتیکی و راهکارهای درمان آنها شده ‌است. آنچه از نظرگاه حقوق عمومی اهمیت دارد، چگونگی مواجهه دولت با چالش‌های برآمده از زیست‌بانک‌ها ...  بیشتر

حقوق عمومی
آموزه‌ی نهادی قانون، آخرین راه‌کار پوزیتیویسم برای نظریه‌ی نظام حقوقی

محمد محسنی راد؛ علی اکبر گرجی ازندریانی

دوره 25، شماره 82 ، اردیبهشت 1403، ، صفحه 283-310

https://doi.org/10.22054/qjpl.2024.72910.2887

چکیده
  مفهوم «نظام حقوقی» مفهومی به نسبت تازه در حقوق‌شناسی معاصر است و در ادبیات حقوقی سابقه‌ تاریخی چندانی ندارد، اما به هر صورت برای تحلیل آن ناگزیر باید به یک نظریه‌ حقوقی مراجعه کرد. درک ابتدایی ما از قانون آن را به مثابه‌ یک نظام به تصویر می‌کشد. با این ‌حال می‌توان به درک متفاوتی نیز قائل بود. تحلیلی دقیق از نظام حقوقی می‌تواند ...  بیشتر

حقوق عمومی
استاندارد‌های حق اعتراض مسالمت‌آمیز و مسئولیت تسهیل اجرای آن توسط دولت در پرتو اسناد بین‌المللی

عبداله قادری؛ هانه فرکیش؛ ارکان شریفی

دوره 25، شماره 81 ، دی 1402، ، صفحه 147-184

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.70391.2828

چکیده
  حق اعتراض مسالمت‌آمیز بعنوان حقی بشری همواره در کانون توجه دولت‌ها بوده است. از این‌رو در راستای اِعمال حق مذکور با توجه به مواد مرتبط در اسناد بین‌المللی حقوق بشری، اصل 27 قانون اساسی و  قوانین عادی مربوطه ضمن بررسی اصول و معیارهای موجود، ضرورت اخذ مجوز که بر خلاف اصل 27 به رسمیت شناخته‌ شده است نیز مورد بررسی قرار گرفته که در نبود ...  بیشتر

حقوق عمومی
حدود صلاحیت فقهای شورای نگهبان در نظارت شرعی بر اطلاق یا عموم اصول قانون اساسی

محمد امین ابریشمی راد

دوره 25، شماره 81 ، دی 1402، ، صفحه 185-214

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.70421.2826

چکیده
  اصل 4 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فقهای شورای نگهبان را برای اعمال نظارت شرعی بر اطلاق یا عموم اصول قانون اساسی صالح دانسته است. بر این اساس، فقهای آن شورا از طریق ارائه «تفاسیر شرعی مستقیم و صریح» یا «تفاسیر شرعی غیرمستقیم و ضمنی» حسب مورد اطلاق یا عموم اصول قانون اساسی را تقیید یا تخصیص زده‌اند. این پژوهش با شناسایی ...  بیشتر

حقوق عمومی
بازنگری در قانون اساسی به مثابه اصل نانوشته

سیدناصر سلطانی؛ فائزه سلیم زاده کاکرودی

دوره 25، شماره 80 ، مهر 1402، ، صفحه 7-46

https://doi.org/10.22054/qjpl.2021.54942.2477

چکیده
  قانون تأمین‌کننده نیازهای رو به رشد جامعه است. همگامی قانون با این نیازها مستلزم به‌روز‌رسانی و انطباق با آنهاست. اما این ویژگی نسبت به قانون اساسی به‌راحتی قابلیت اطلاق ندارد زیرا برخلاف قوانین عادی؛ سازوکار دشوار بازنگری در قانون اساسی، این مسئله را تحت‌الشعاع قرار می ­دهد. از همین‌رو با وجود آنکه اصلاح قانون اساسی همچون قوانین ...  بیشتر

حقوق عمومی
هانا آرنت؛ قانون اساسی و قدرت مؤسس

فردین مرادخانی

دوره 25، شماره 80 ، مهر 1402، ، صفحه 47-94

https://doi.org/10.22054/qjpl.2022.65583.2724

چکیده
  هانا آرنت بعنوان یکی از مهم‌ترین اندیشمندان سیاسی قرن بیستم دارای اندیشه پیچیده‌ای است. دانش حقوق و مفاهیم حقوقی در اندیشه آرنت جایگاه مهمی دارد. در این مقاله به یکی از مفاهیم مهم در اندیشه او یعنی قانون اساسی پرداخته شده است و با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که آرنت چه برداشتی از قانون اساسی و قدرت مؤسس بعنوان پدید ...  بیشتر

حقوق عمومی
نقش زنان در دستیابی به حق صلح در افغانستان

محمد جواد جاوید؛ قدسیه فروتن

دوره 25، شماره 80 ، مهر 1402، ، صفحه 95-132

https://doi.org/10.22054/qjpl.2022.65533.2725

چکیده
  صلح بعنوان یک حقّ بشری در حوزه‌ حقوق عمومی از آرمان‌های چهل و چند ساله مردم افغانستان است؛ زیرا افغانستان کشوری است که  بیش از چهار دهه در جنگ بسر می‌برد. مسأله هم این است که رسیدن به صلح پایدار بدون مشارکت همگانی بخصوص مشارکت زنان امکان‌پذیر نیست؛ زیرا صلح از حقوق نسل سوم یا بعبارتی حقوق همبستگی محسوب می‌شود که مبنای آن برابری ...  بیشتر

حقوق عمومی
دولت اخلاقی یا قرارداد دولت‌ساز؛ نگاهی پارادایمی به دولت از منظر هگل و نقدهای او به لیبرالیسم کلاسیک

آیت مولائی؛ سید علی موسوی؛ فرشید بنده علی

دوره 25، شماره 80 ، مهر 1402، ، صفحه 171-206

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.67235.2756

چکیده
  هگل از جمله فیلسوفانی است که با فلسفه چندوجهی و روش­شناسی خاص خود به مطالعه مفهوم دولت می‌پردازد. او از یک­سو با نقدهای فراوان به نظریه­پردازی مکاتب مختلف در باب این مفهوم، معتقد است که دولت سازوکاری برای حفظ صلح یا اجرای حقوق یا ترویج نفعی فراتر از وجود خود نیست و صرفاً در این صورت می­تواند توسط همه بعنوان حق به رسمیت شناخته ...  بیشتر

حقوق عمومی
مفهوم و کارکرد «صلاحیت» در حقوق اداری

مجتبی واعظی

دوره 25، شماره 80 ، مهر 1402، ، صفحه 207-238

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.66576.2744

چکیده
  صلاحیت از معدود واژه­ هایی است که می­توان گفت تاریخ حقوق اداری مدرن بر اساس آن شکل گرفته است. علی‌رغم اهمیت مفهوم مذکور، کمتر به مبانی و وجوه آن پرداخته شده و عمده مباحث متمرکز بر دوگانه صلاحیت تکلیفی- اختیاری بوده است. با توجه به جایگاه حقوق خارجی در حوزه حقوق اداری، پرداختن به ریشه ­ها و وجوه متعدد کلید واژه ­ها می ­تواند ...  بیشتر

حقوق عمومی
امکان‌سنجی تعیین معاونت رئیس ‌جمهور در حوزه صلاحیت قانونی وزارتخانه‌ها

هادی طحان نظیف؛ علی آریان‌نژاد

دوره 25، شماره 80 ، مهر 1402، ، صفحه 275-303

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.69547.2814

چکیده
  بنا بر اصل 124 قانون اساسی؛ رئیس ‌جمهور می‌تواند برای انجام وظایف قانونی خود معاونانی داشته باشد و از طرفی اصل 133 قانون اساسی، تصدی وزارتخانه‌ها را بر عهده وزیر انتخابی رئیس ‌جمهور می‌داند که از مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد گرفته باشد. از آنجا که بر اساس اصل 113 قانون اساسی، رئیس جمهور عالی‏ترین مقام رسمی کشور است که ریاست قوه مجریه ...  بیشتر

حقوق عمومی
حقوق رقابت در پلتفرم‌های دیجیتال؛ ضرورت بازنگری در قواعد سنتی

محمدصادق فراهانی؛ عباسعلی کدخدایی؛ ولی رستمی

دوره 25، شماره 79 ، مرداد 1402، ، صفحه 7-40

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.63811.2683

چکیده
  نظر به استفاده بخش قابل توجه اشخاص از کسب ‌و کارهای پلتفرمی مبتنی بر اینترنت و اثرگذاری بسزای آنها بر حقوق مصرف‌کننده، امروزه تنظیم قواعد رقابت و ضدانحصار بر این دسته از کسب ‌و کارها ضرورتی مضاعف یافته است. این پژوهش با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای و رویکرد تحلیلی- توصیفی در مقام اثبات ضرورت بازنگری در قواعد سنتی حقوق رقابت ...  بیشتر

حقوق عمومی
سنجش کیفی استقلال قضایی در جمهوری اسلامی افغانستان

حسنعلی مؤذن‌زادگان؛ سید محمد حسینی؛ عبدالقدوس آرسین

دوره 25، شماره 79 ، مرداد 1402، ، صفحه 83-126

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.67630.2768

چکیده
  در این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، برای یافتن پاسخ این پرسش که استقلال قضایی در جمهوری اسلامی افغانستان چه جایگاهی  داشته است، پس از مفهوم‌شناسی و بیان اهداف استقلال قضایی، با استفاده از شاخص‌های سنجش، وضعیت افغانستان ارزیابی گردیده است. نتیجه آن که در سطح سازمانی، استقلال قوه قضاییه در قانون اساسی و سایر قوانین ...  بیشتر

حقوق عمومی
بازتحلیل مسئولیت رئیس ‌جمهور در برابر مجلس شورای اسلامی؛ استیضاح یا تعقیب و محاکمه

سیده زهرا سعید

دوره 25، شماره 79 ، مرداد 1402، ، صفحه 127-162

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.67829.2774

چکیده
  مسئولیت رئیس‌جمهور در برابر مجلس شورای اسلامی در قالب استیضاح به عنوان یک چالش در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران مطرح است. در نظام‌های سیاسی، امکان برکناری رؤسای‌جمهور توسط مجالس قانونگذاری از طریق نهاد تعقیب و محاکمه وجود دارد. تطبیق نهاد تعقیب و محاکمه با نهاد تخصصی استیضاح نشانگر آن است که استیضاح رئیس جمهور در متن قانون اساسی ...  بیشتر

حقوق عمومی
ماهیت حقوقی شورای عالی فنی و نقدی بر وظایف آن

ابراهیم عزیزی؛ فرشاد فرازمند؛ حسین طالقانی منصورنژاد؛ محمدحسین استا

دوره 25، شماره 79 ، مرداد 1402، ، صفحه 205-232

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.68216.2786

چکیده
  طرح‌های عمرانی دولتی همواره موضعی برای دغدغه کشورها به لحاظ نحوه به کارگیری ثروت ملی در این طرح‌ها بوده‌اند؛ دولت‌ها سعی داشته‌اند تا در حد امکان روش‌هایی تدبیر نمایند که منابع عمومی مورد استفاده در طرح‌های عمرانی به شکل بهینه‌تری استفاده شود. یکی از راهکارهای پیش‌بینی شده در قوانین ایران تاسیس نهاد حقوقی به نام شورای عالی ...  بیشتر

حقوق عمومی
امکان یا امتناع حقِ بر ناحقی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

جواد یحیی زاده؛ علی فرهادیان

دوره 25، شماره 79 ، مرداد 1402، ، صفحه 233-264

https://doi.org/10.22054/qjpl.2022.68862.2803

چکیده
  حق به‌مثابه عنصر پویای نظام حقوقی، تاریخی بس طولانی پشت سر نهاده است. «حقِ بر ناحقی»، نتیجه رشد و حیات اجتماعی حق و محصول قرن‌ها پیکار متمادی میان حاکمیت و شهروندان در اندیشه غربی ـ لیبرالی و برآیند مؤلفه‌های گوناگون اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. امروزه حق در معنای جدید صورت قانونی نیز یافته و در اسناد بین‌المللی متجلی شده ...  بیشتر

حقوق عمومی
آسیب‌شناسی توسعه قلمرو حقوق عمومی در ایران

حسن حمزه لوئی؛ مقصود رنجبر؛ محمد تقی دشتی

دوره 24، شماره 78 ، اردیبهشت 1402، ، صفحه 119-156

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.58972.2595

چکیده
  با پذیرش دوگانگی حقوق خصوصی و حقوق عمومی، هر یک از این دو باید قلمرو جداگانه‌ای برای خود داشته باشند. علی‌رغم مطلق نبودن این قلمرو و نسبی بودن آن، حقوق عمومی به دلیل نقش، کارکردها و فنون مختص به خودی که دارد، باید در قلمرو خاص خودش اعمال شود. عوامل متعددی در توسعه قلمرو حقوق عمومی ایران نقش داشته‌اند. تمایل به اعمال اقتدار از سوی دولت،‌ ...  بیشتر

حقوق عمومی
اقتضائات حقوقی حکمرانی در جامعه هم‌سود: موردکاوی ایران معاصر

مهدی مهدوی زاهد

دوره 24، شماره 78 ، اردیبهشت 1402، ، صفحه 157-180

https://doi.org/10.22054/qjpl.2023.70964.2840

چکیده
  از «جماعت» به «جامعه» تبدیل شدن به حس جمعی و وحدت منافع و ملاتی نیاز دارد که آجرهای ساختمان آحاد ملت ایران را به هم پیوند دهد، زیرا «جامعه» خصلت پویندگی و مستمراً نو به نوشوندگی دارد که اگر دائماً در راستای قوام روح مشترک آن، تولید معنا و بازتولید مشروعیت نشود، هرچند «بقا» دارد اما «حیات» نداشته و با گسیختگی ...  بیشتر